| امروز جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ |
سرخط خبرها:

خسرو باقری در نشست نقد و بررسی کتاب «یک رویا و دو بستر»:


تصویر ناموزونی از علم دینی و دانشگاه اسلامی مطرح شده است/ بازاری شدن دانش، دانشگاه و استاد

استاد دانشگاه تهران در نشست نقد و بررسی کتاب «یک رویا و دو بستر» گفت: مشکلاتی که در علم شناسی و دین شناسی داریم موجب شده که تصویر ناموزونی از علم دینی و دانشگاه اسلامی مطرح شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، دکتر خسرو باقری استاد تمام دانشگاه تهران و نویسنده کتاب «یک رویا و دو بستر» در نشست نقد و بررسی این اثر که در سرای اهل قلم برگزار شد با اشاره به انگیزه نگارش کتاب گفت: زمان وقوع انقلاب اسلامی من مشغول تحصیل در دانشگاه بودم و این اندیشه به ذهن من آمد که در دانشگاه چه تحولاتی ایجاد می شود. به جر تلاشهای اولیه انقلاب که جنبه سیاسی و اجتماعی داشت و انقلاب فرهنگی رخ داد، من  بیشتر به محتوای اندیشه ای و فکری دانشگاه فکر می کردم.

وی افزود: مطالعات دوره فوق لیسانسم بعد از انقلاب اسلامی بود و سپس وارد دوره دکتری شدم و در این سالها فکر می کردم که چگونه دانشگاهی می توانیم داشته باشیم. در جامعه همواره صحبت از اسلامی کردن دانشگاه ها مطرح می شد ولی ابتدا جنبه صوری داشت یعنی دانشگاه نمازخانه داشته باشد و شعار بر دیوارها نوشته شود. باید برای اسلامی کردن دانش، فکر شود. وگرنه اگر دانشگاه شبیه هیات ها و مساجد باشد چه تفاوتی میان دانشگاه و آنجاست. وجه بارز دانشگاه، دانش است و باید ببینیم دانش چه نسبتی با اسلام و اندیشه اسلامی برقرار می کند.

وی بیان کرد: دغدغه دانشگاه خوب داشتن گسترده است . بعد از انقلاب بین دانشگاهیان و حوزویان ارتباط برقرار شد و حوزه به فکر تحول در دانشگاه افتاد. کتاب «یک رویا و دو بستر» حکایت می کند که یک رویا که دانشگاه خوبی داشته باشیم، در سر داریم اما برای دو مسیر وجود دارد. یک مسیر دانشگاه مدرن است و دانشگاه ما هم بر این اساس بوده و بستر دیگر اندیشه های اسلامی است.

این نویسنده افزود: هر دوی این مسیرها پر از دست انداز هستند و ما در هر دو با مشکلات عمیقی روبرو هستیم. در وجه مدرن دانشگاه می بینم که ظاهر را داریم اما محتوا هر روز تهی می شود مانند گسترش تعداد دانشگاه ها و دانشگاهی شدن همه افراد که می تواند مبتذل باشد. در غرب دانشگاه ها دارای سنت های مختلفی هستند و در این اواخر ما به مساله لیبرالیسم رسیدیم که بازاری کردن و تجاری کردن دانش را مطرح کرد و در غرب هم مخالفان زیادی دارد.

باقری اظهار کرد: این تفکر در اسناد بالادستی رفته و طلیعه های بد بازاری شدن دانش و دانشگاه و استاد را می بینیم. دانشگاه مدرن ما در مسیر بدی پیش می رود و من چند مقاله به فرهنگ بازار در دانشگاه اختصاص دادم. وجود نسل های اول و دوم و سوم و چهارم دانشگاه هم اندیشه وارداتی است و نباید به سادگی بپذیریم. اصلا چرا باید این نسل ها حقیقت داشت باشند؟ ما با توجه به سنت های فکری قبل از اسلام در ایران اندیشه گرامی داشت حقیقت را داشته ایم. چرا باید نسل های دانشگاه را متوالی ببینیم و چرا نباید متوازی دیده شوند؟

این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: بخشی از این کتاب به طور اختصاصی نگاه کاریکاتوری به نقد مدرن بودن دانشگاه ما می اندازد. آیا در دانشگاه ها خوب درس می دهند و آیا اخلاق پژوهش رعایت می شود؟ و … باید این موضوعات نقادی شوند و نباید ایده ها به طور دائم وارد شوند.

باقری با اشاره به ورود حوزه به دانشگاه اسلامی، گفت: در دوره ای برای اسلامی شدن درس معارف گنجانده شد اما موفق نبود. بعد تفکر اسلامی کردن دانش مطرح شد. اما در اینجا اشتباهی رخ داد. گاهی اوقات آشنایی کافی با دانش وجود ندارد و مثلا اندیشه پوزیتیویستی که در ذهن روحانی وجود دارد، با همان ایده به سراغ دانش اسلامی می رود. بخش های عینی علم پذیرفته است و در بخش های اعتباری، اسلامی می شویم. این نشان می دهد تصور ما از علم پوزیتیویستی است و فکر می کنیم تجربه قطعیت دارد.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر علاوه بر تلقی ناراست از علم، تلقی قابل انتقاد از دین وجود دارد که تلقی دائره المعارفی است. یعنی تصور شود جامعیت و کمال دین واجد علوم بودن است. این یکی از قرائت های رایج در علوم ماست. این نشان می دهد ما تصور درستی از دین نداریم. کمال دین و اعتبار آن این نیست که حاوی همه چیز باشد. مشکلاتی که در علم شناسی و دین شناسی داریم موجب شده که تصویر ناموزونی از علم دینی و دانشگاه اسلامی مطرح شود.

این محقق و نویسنده کشورمان اضافه کرد: من در این کتاب این مسائل را نقد و بررسی کنم و پیشنهاد مناسبی می دهم که هم با علم و هم با دین سازگار باشد و دانشمندان حوزه های مدرن هم آن را قبول کنند و هم با فهمی از دین با آن سازگار باشد. این کار مستلزم آن است که با جهان و دانشگاه های مدرن همکاری کنیم اما باید تحولی در دانشگاه ما ایجاد شود. دانشگاه ما مقلد است و نظریه ها را وارد می کند. در رشته های علوم انسانی نظریه های رایج را درس می دهیم که البته این کار لازم است اما چه زمانی ما مولد خواهیم بود؟

وی اظهار کرد: سهم نظریه های مختلف که در جوامع مختلف، متفاوت هستند نشان از بومی بودن دارند. بومی بودن یعنی نظریه ها در آن کشورها تولید می شوند اما در جاهای دیگر مصرف می شوند. علم را دانشمندی در سرزمین خود با بستر فرهنگی و الگوهای فکری خود تولید می کند اما ضوابط علم باید عینیت را تامین کند. وقتی عینیت را تامین کرد فقط در آن کشور مصرف ندارد.  ما نیاز به مفهوم جدید از عینیت داریم. عینیت این نیست که واقعیت ناب را پیدا کنیم که هیچ وابستگی نداشته باشد و جهانی باشد. عینیت به معنای دقیق کلمه یعنی ما به جای ادعای حقیقت مطلق از زاویه خاصی با واقعیت ها مرتبط می شویم. در نتیجه آنچه که بیان می کنیم بیان واقعیات است از منظر خاص.

این استاد دانشگاه گفت: دانشمند در فرهنگی بزرگ شده و کار علمی می کند و به واقعیت ها از منظر خودش نگاه می کند. اینجا وابستگی و استقلال نسبی وجود دارد. ما اگر بخواهیم علم بوجود بیاوریم، می توانیم اما در جایی که علم وابستگی های بومی داشته باشد ما هم باید سهم داشته باشیم. درحالیکه علم باید بهره از عینیت داشته باشد.

وی ادامه داد: عده ای تصور می کردند که ما آیه های قرآن را فرضیه و آزمون کنیم یا اینکه تصور می شود علوم موجود است باید سازماندهی شوند. این تفکرات قابل دفاع نیستند. معتقدم باید پیش فرض ها و انگاره های اساسی را از اندیشه اسلامی بگیریم در صورتی که باشند و اگر نباشند هم اتفاقی نمی افتد. علم دینی ضرورت ندارد و ممکن است بتواند باشد یا نباشد و آن هم بستگی به این دارد که ایده های اساسی داشته باشیم که دارای قدرت الهام بخشی هم باشد. فرضیه پردازی کار دانشمندان است اما در خلا انجام نمی شود. در بستر فکری و با پیش فرض های معین زمینه در نظر گرفته می شود و متناسب با آن فرضیه پردازی و کار علمی می شود. اگر شواهد به اندازه کافی آورده شود همه آن علم را می پذیرند.

باقری اظهار کرد: علم دینی باید به زبانی صحبت کند که همه جا آن را بشنوند. بنابراین علم دینی باید زبان و منطق علم را داشته باشد. با کارهایی که فیلسوفان علم کرده اند نشان داده اند که  نباید مشاهده، محض و بدون پیش فرض باشد و همواره باید در بستر فکری نظریه پردازی کنیم. اگر ایده های موجود در بستر اسلام را به پیش فرض ها تبدیل کنیم و با کمک گرفتن از آنها بتوانیم در مسائل بشری فرضیه های قابل آزمون ارائه دهیم از این خلال، علم اسلامی تولید می شود.

وی در پایان سخنانش گفت: من علم ایدئولوژیک را خطرناک می دانم زیرا قبل از آزمون داوری می کند و جای آزمون را می گیرد. جزمیت در علم ایدئولوژیک خطرناک است.  باید مراقب باشیم در دام علم ایدئولوژیک نیافتیم. من معتقدم قید در علم وجود دارد اما این قید علم را زمین گیر نمی کند بلکه علم را رونق می بخشد. چگونه با نظریه های دیگر رقابت می کنیم و چرا نظریه رقیب تولید می شود؟ تفاوت در نظریه ها ناشی از عالم عینیت نیست و ناشی از ذهن دانشمند است و علم هم فعالیت ذهنی ـ عینی است.  

انتهای پیام/

کد خبر : 58613
تاريخ ثبت خبر : 29 آذر 1396
ساعت بارگزاری خبر : 10:25
برچسب‌ها:, , ,

دیدگاه شما

( الزامي ) (الزامي)