بررسی تشکیک وجود در حکمت متعالیه

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایبنا، کتاب «مراتب هستی در حکمت صدرائی: تشکیک وجود» نوشته حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدهادی رحمانی به چاپ رسیده است.

این کتاب به بررسی تشکیک وجود در حکمت متعالیه پرداخته و در ابتدا معنا و حقیقت تشکیک را بررسی کرده و بعد از بیان اقوال مشهور پیرامون تشکیک با استناد به آثار  ملاصدرا، سعی در کشف نظر نهایی او  کرده است.

نویسنده در همین راستا برخی از اشکالاتی که برخی معاصران بر بحث تشکیک دارند را بررسی و در حد وسع‌اش  پاسخ داده است و در پایان به بررسی محدود برخی آثار تشکیک در فلسفه اسلامی و باخصوص تأثیر دیدگاه نهایی ملاصدرا بر حکمت متعالیه پرداخته است.

به گفته حجت‌الاسلام رحمانی، معنای تشکیک را می‌توان در این عبارت خلاصه کرد که رجوع اشتراک به وجه افتراق می‌باشد که البته این سخن ملاک در تشکیک است و معنای آن را روشن می‌سازد. البته توجه به تفاوت‌های تشکیک منطقی و تشکیک فلسفی نیز نکته قال توجهی است و باید دانست تشکیک عامی، خاصی و خاص الخاصی که در تشکیک منطقی مطرح است غیر اقسامی است که در تشکیک فلسفی مورد توجه است. پیرامون تشکیک سه دیدگاه مشهور وجود دارد که عبارتند از یک. تشکیک عامی که دیدگاه منسوب به مشاء است و معتقد هستند موجودات حقایق متباینی هستند که در صدق مفهوم واحد یعنی مفهوم وجود مشترک هستند.

دو .تشکیک خاصی که به فلاسفه  نگاه حکمی در این مرحله مستند است. فلاسفه معتقدند وجود یک حقیقت دارای مراتب است در این نگاه وحدت حقیقی و کثرت حقیقی است وحدت و کثرت جاری است و کثرت به وحدت بازمی‌گردد که البته این نگاه را به دوگونه می‌توان تفسیر کرد: الف) اینکه در این مراتب، مرتبه اعلای آن ذات واجب تعالی است و مرتبه ادنی آن هیولی است و بین موجودات در این سلسله از بالا به پایین رابطه علیت برقرار است یعنی در هر مرتبه مرتبه بالا علت برای مرتبه پایین خواهد بود که علت و معلول به نحوه دو وجود غیر هم هستند و علت در مرتبه علت برای مرتبه پایین خواهد بود که علت و معلول به نحوه ۲ وجود غیر هم هستند و علت در مرتبه معلول حضور ندارد که به آن تشکیک طولی گفته می‌شود که این مراتب عبارت از مرتبه عقل، مثال و ماده هستند که مرتبه عقل در بالاترین و ماده در پایین‌ترین رتبه وجود دارد که شرایط و ویژگی‌ها و اسامی آثار آن در پژوهش بررسی شده است. نیز در هر مرحله وجودات اختلافاتی در کمال و نقص دارند که بین آنها رابطه علیت برقرار نیست و به آن تشکیک عرضی می‌گویند.

ب) تقریر دوم نظر نهایی جناب ملاصدرا در تشکیک خاصی است حضرت استاد جوادی عاملی نیز آن را تأیید فرمودند اول ذات الهی است که کسی دسترسی به آن ندارد و معروف کسی نیز واقع نمی‌شود بعد مرتبه صفات ذات الهی است که امکان شناخت در آن وجود دارد و بعد از آن در مرحله سوم فعل الهی است که از خداوند صادر شده که از صادر اول شروع شده و تا موجودات مادی جاری و ساری است که مرتبه عقل و مثال و ماده در این مرتبه قرار دارند و همه موجودات شئون آن هستند به این معنا که مرحله‌ی برتر حقیقت و مرتبه پایین‌تر رقیقه آن فعل بوده و فعل الهی در آن حضور دارد که این دیدگاه نظر نهایی ملاصدرا در حکمت و فلسفه است که مخلوقات شئون فعل و فیض الهی هستند البته باید توجه داشت در این دیدگاه بین ذات واجب و صفات ذاتی ایشان و فعل او که واحدی است از خداوند صادر شده و مخلوقات از شئون او هستند نیز رابطه تشکیک برقرار است زیرا ذات الهی مصداق حقیقی وجود است و وجود باذات بر ایشان صدق می‌کند و فعل او نیز مصداق حقیقی وجود است و مفهوم وود حقیقتاً بر آنها صدق می‌کند بنابراین چون هر دو مصداق وجود هستند حقیقتاً (البته یکی به نحو مستقل و یکی به نحو ربطی و غیرمستقل) بنابراین بین آنها نیز رابطه تشکیک برقرار است.

۳٫  تشکیک خاص الخاصی که این دیدگاه به عرفان منسوب است که معتقد هستند براساس وحدت شخصی وجود تنها حقیقت وجود و مصداق حقیقی وجود، حقیقت ذات الهی است که یک موجود واحد بسیط است و سایر موجودات ظهورات او هستند در این نگاه وحدت حقیقی است و کثرت اعتباری در واقع کثرت نمود است نه بود.

در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «توجه به این نکته لازم است که در نظر نهایی جناب ملاصدرا در حکمت همان تشکیک خاص در تفسیر دوم است ولی وقتی ایشان وارد عرصه عرفانی می‌شوند از دیدگاه تشکیک خاص الخاصی پیروی می‌کنند. نکته مهم دیگری که توجه به آن لازم و ضروری است این است که این نام‌گذاری‌ به تشکیک خاصی و خاص الخاصی بنابر دیدگاه مشهور از معانی تشکیک خاصی و خاص الخاصی است که ما با تفصیلی که بیان شد بهتر است که قسم دوم در تشکیک خاصی و نظر میانی جناب ملاصدرا را تشکیک خاصی بنامیم و قسم دوم آن را که نظر نهایی ایشان در دستگاه حکمت است تشکیک خاصی بنامیم و قسم دوم آن را نظر نهایی ایشان در دستگاه حکمت است تشکیک خاص الخاصی معرفی کنیم در این مرحله با رجوع علیت به تشأن فلسفه و حکمت به نهایت می‌رسد و تشکیک عرفانی را تشکیک اخصی معرفی کنیم که کثرت وجود انکار شده و به کثرت ظهورات باز می‌گردد و کثرت بود به کثرت نمود و آیت‌ حضرت حق تبدیل می‌شود تشکیک خاص الخاصی که معتقد است وجود یعنی خداوند متعال یک حقیقت واحد بسیط است و تمام موجودات ظهورات آن هستند و تمام مخلوقات به حیث شانی خداوند موجود هستند. از عبارات جناب ملاصدرا به خوبی استفاده می‌شود که نظر نهایی ایشان همان قول سوم است و این دیدگاه بسیار در مباحث دیگر فلسفی اثرگذار است مسئله در دیدگاه رابطه علیت به تشأن و ظهور تبدیل می‌شود.»

کتاب «مراتب هستی در حکمت صدرائی: تشکیک وجود» نوشته حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محمدهادی رحمانی با شمارگان ۵۰۰ نسخه در ۱۶۰ صفحه به بهای ۱۲ هزار تومان توسط نشر میراث فرهیختگان و با همکاری موسسه فرهنگی هنری «نوین پژوهش فیاض» در دسترس مخاطب‌ها قرار گرفته است.

انتهای پیام/