باورهای دینی در تحقیقات وارد شود/نگران نفوذ الحاد در علم جدید

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، الوین پلانتینگا اندیشمند هشتاد و چهار ساله آمریکایی‌تبار که بیش از یک نیم‌قرن است مکتوباتش باعث شده تا خداباوری در فلسفه آکادمیک جدی گرفته شود، برنده جایزه تمپلتون سال ۲۰۱۷ اعلام شد.

جایزه تمپلتون یک مراسم سالانه است که از سوی بنیاد تمپلتون برگزار می شود. این بنیاد که در سال ۱۹۷۲ توسط جان تمپلتون تأسیس شد سالانه براساس ارزیابی داوران خود از فردی که سهم قابل توجهی در تصدیق ابعاد معنوی زندگی ایفا کرده که در قید حیات است تقدیر می کند. در طی چند سال اخیر جایزه تمپلتون معمولا به فیزیکدانان و الهی دانانی اعطا شده که کمتر در سطح جهانی شناخته شده بودند.

این در حالی است که در سالهای اولیه اعطای این جایزه، این جایزه به شخصیتهایی چون مادر ترزا اعطا شده بود.

الوین پلانتینگا استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه نوتردام است. وی ۲۸ سال در این دانشگاه به تدریس پرداخت و بالاخره در سال ۲۰۱۰ بازنشسته شد. پلانتینگا پیش از آن نیز در بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۸۲ در کالج کالوین واقع در میشیگان به تدریس فلسفه می‌پرداخت.

فعالیت پیشگامانه فلسفی پلانتینگا در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد؛ یعنی زمانی که فلاسفه آکادمیک عموماً فلسفه دینی را قبول نداشتند. اما پلانتینگا استدلال‌های گوناگونی برای اثبات وجود خداوند داشت، به طوری که موجب شد باور به وجود خداوند دوباره وارد برنامه‌ کار فلسفه شود.

 مقاله‌ای که پلانتینگا در سال ۱۹۸۴ با عنوان «توصیه‌ای برای فلاسفه مسیحی «تحریر کرد، فلاسفه مسیحی را بر آن داشت تا اجازه دهند تعهدات مذهبی‌شان در برنامه کار آکادمیک آنها دخیل شود و فعالیت خود را بر پایه بصیرتی فلسفی با صبغه مسیحی دنبال کنند. در آن واحد، پلانتینگا مشغول تألیف تفسیری از معرفت بود که در سال ۱۹۹۳ تحت عنوان «سه‌گانه توجیه» (Warrant Trilogy) توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد به چاپ رسید. در این اثر توضیح داده شده که باورهای دینی نقطه شروع خوب و مناسبی برای استدلالات بشر هستند و نیازی نیست که بر مبنای باورهای دیگر از آنها دفاع کنیم یا توجیهشان نماییم. اکنون این استدلالات سه نسل از فلاسفه اهل‌ فن را متأثر ساخته‌اند.

بیش از پنجاه سال از آغاز این سفرِ استثنائی می‌گذرد و اکنون دپارتمان‌های فلسفه در دانشگاه‌های سراسر جهان دارای هزاران استاد دانشگاه هستند که تعهدات دینی خود را در کارشان دخیل می‌سازند؛ از جمله فلاسفه بودیست، یهودی و مسلمان.

فعالیت پیشگامانه فلسفی پلانتینگا در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد؛ یعنی زمانی که فلاسفه آکادمیک عموماً فلسفه دینی را قبول نداشتند. اما پلانتینگا استدلال‌های گوناگونی برای اثبات وجود خداوند داشت، به طوری که موجب شد باور به وجود خداوند دوباره وارد برنامه‌ کار فلسفه شود.

پلانتینگا در پی دریافت جایزه اظهار داشت: «دریافت جایزه تمپلتون مایه افتخار من است. در طول عمر حرفه‌ایِ من، حوزه فلسفه دستخوش تغییراتی شده است. اگر کار من توانسته باشد در این تحولات نقشی ایفا کند، باعث خوشحالی من است. امیدوارم که شنیدن خبر این جایزه باعث شود فلاسفه جوان، به‌ویژه کسانی که دیدگاه‌های دینی و خداباورانه را در کار خود دخالت می‌دهند ترغیب شوند تا در کار خود خلاقیت، صداقت و جسارت بیشتری به خرج دهند.»

الوین پلانتینگا معتقد است آنچه در انجمن‌ها و مجلات علمی و مراکز آموزشی و پژوهشی به نام نظریه‌های علمی طرح می‌شود، گاهی تنها، با پیش‌فرض‌های الحادی صادق است و اگر این پیش‌فرض‌ها را کنار بگذاریم، اعتبار آنها از بین می‌رود. در واقع وی می‌کوشد نشان دهد علم امروز بر خلاف آنچه عموماً ادعا می‌شود، از لحاظ دینی، بی‌طرف و خنثی نیست؛ بنابراین، اگر استفاده از پیش‌فرض‌های الحادی ضرری به ماهیت علمی یک پروژه نمی‌زند، چرا عالمان مسیحی از پیش‌فرض‌های دینی خود در فرایند پژوهش علمی استفاده نکنند؟!

الوین پلانتینگا در ایران، چهره‌ای شناخته شده است. علاوه بر تعداد زیادی پایان نامه، مقاله و مصاحبه که در مورد افکار وی، به زبان فارسی در دسترس است، وی در سال ۱۳۸۱ به ایران آمد و در دانشگاه‌های مختلف سخنرانی کرد. کتاب عقل و ایمان او با مشخصات زیر، به فارسی ترجمه شده است. پلانتینگا آلوین، عقل و ایمان، ترجمه‌ بهناز صفری، انتشارات دانشگاه قم و مؤسسه‌ طه، ۱۳۸۱.

تأمل در گفته‌های پلانتینگا نشان می‌دهد که وی برخلاف بیشتر مدافعان علم دینی بیش از آنکه سودای بازسازی علوم تجربی را بر اساس آموزه‌های دینی داشته باشد، نگران نفوذ الحاد در زیر پرچم علم جدید است. وی می‌پذیرد که علم دوئمی امکان وجود دارد؛ ولی به اعتقاد وی، چنین علمی هرگز، به معارضه با دین نخواهد پرداخت؛ بنابراین، اگر پژوهش علمی در چارچوب تجربه‌ محض صورت گیرد، بدون نیاز به آموزه‌های دینی، حقیقت مورد نظر را می‌نمایاند. اما اشکال در این است که وفاداری به چنین روشی، در عمل مشکل است و بسیاری از دانشمندان از پیش فرض‌های الحادی برای تقویت فرضیه‌های خود استفاده می‌کنند؛ در چنین وضعیتی است که وی توصیه می‌کند عالمان دینی نیز از دانسته‌های دینی خود به جای پیش فرض‌های الحادی استفاده کنند.

پروفسور آلوین پلنتینگا استاد بازنشسته دانشگاه نتردام آمریکا در خصوص دلایل دریافت این جایزه به خبرنگار طلیعه گفت: ابتدا تشکر می کنم که به دریافت این جایزه واکنش نشان دادید و پیام تبریک ارسال کردید.

وی افزود: این جایزه در واقع برای یک عمر کار تحقیقاتی و پژوهشی به من تعلق گرفته است.

پلنتینگا تصریح کرد: به عبارت دیگر این جایزه را صرف انجام یک کار پژوهشی مشخص دریافت نکردم بلکه نهاد تدارک دهنده این جایزه آنرا به پاس یک عمر کار تحقیقاتی و مطالعاتی به من اهداء کرده است.

وی در ادامه تصریح کرد: یکی از دلایلی که کارهای من مورد توجه قرار گرفت توصیه ای بود که به فیلسوفان مسیحی داشتم. معتقدم که فلاسفه مسیحی باید اعتقادات دینی خود را در کارهای علمی و تحقیقاتی خود وارد (inform) نمایند.

استاد دانشگاه نتردام آمریکا در ادامه یادآور شد: در واقع باورهای دینی آنها باید وارد فعالیتهای مطالعاتی و تحقیقاتی آنها شود. آنها باید مبنای کارهای مطالعاتی خود را بینشهای دینی قرار دهند.

وی در پایان تصریح کرد: همان گونه که در آثارم عنوان کرده ام معتقدم که اعتقادات و باورهای دینی نقطه عزیمت مناسبی برای استدلالهای انسان است. در واقع این مبانی دینی خودبسنده هستند و نیازی نیست مورد دفاع قرار گیرند.

گفتگو از: جلال حیران نیا

انتهای پیام/