امام خمینی(ره) حکومت را همان فلسفه عملی فقه می‌‌دانست

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر داوود مهدوی زادگان، استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در یادداشتی به موضوع فلسفه فقه پرداخته است:

فلسفه فقه التفاتی خردورزانه به موضوع فقه است. در این التفات پرسشهای مهمی چون غایات نظری و عملی و کارکردها و غیره فرا روی فقه قرار می گیرد و فاعل شناسایی تلاش می کند در تعامل با دانش فقه، پاسخی برای این پرسش‌ها بیابد. به طور طبیعی، بهترین کس برای پرداختن به این پرسشها خود فقیهان هستند. چون آنان بیش از دیگران بر محتوای فقه آشنایی و خبرویت دارند، لکن واقعیت امر، خلاف آن را نشان می دهد؛ یعنی فقیهان کمتر به تاملات فلسفی پیرامون دانش فقه می پردازند، لذا بحث فلسفه فقه بیشتر توسط غیر فقیهان پیش می رود، البته نباید این امر را اختصاصی دانش فقه دانست بلکه دیگر علوم هم با این وضع درگیر هستند. با وصف این، فقیهانی که نسبت وثیقی با فلسفه و جامعه و سیاست برقرار می کنند، برای چنین التفاتی مستعدتر هستند، لذا می توان حدس زد که مراجع عظام تقلید از این التفات فلسفی به فقه بی بهره نیستند.

بی تردید امام خمینی(ره) یکی از همان فقیهانی بود که بسیار درباره فلسفه فقه تامل می کرد و با مخاطبان عام و خاص خود از آن تاملاتش سخن می گفت. ایشان مسلما فیلسوف بود و از سوی دیگر، با عالم سیاست درگیر بود. در همان ایام جوانی برای دیدن نطق‌های سیاسی شهید مدرس به مجلس شورا رفته بود و در جریان تمام وقایع سیاسی زمانه خود بود. همین امر، اسباب التفات و تاملات انتقادی ایشان پیرامون فقه و حوزه های علمیه شده بود. تاملاتی که در حوزه جدید به نظر می آمد و رفته رفته مخالفانی هم پیدا کرده بود.

امام خمینی(ره) منزلت فقه در حوزه و جامعه را در خور شأن نمی دانست و بر آن نقدهای انقلابی داشت. حوزه تا سر حد مساله گویی و آن هم محدود به وظایف عبادی و فردی تنزل پیدا کرده است. در حالی که محتوای اسلام، بسیار فراتر از این امر است. اسلام تنها تعلیم عبادیات نیست. اسلام سیاست است(صحیفه امام: ۶ / ۲۰۰). در بیان فرق میان اسلام آنچنان که هست با آنچنان که تبلیغ آن می شود، همگان را به مقایسه میان محتوای قرآن کریم و  احادیث با رساله های عملیه فرا می خواند. آنگاه معلوم می گردد که میان این دو،  به کلی تفاوت است (ولایت فقیه: ۱۱). پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) همه را به اهتمام در امور مسلمین، سفارش کرده است و امروز، این اهتمام محدود به مساله گویی شده است. در حالی که مساله گویی اهتمام به امور مسلمین نیست (صحیفه امام: ۱۷ / ۴۰ ). البته امام(ره) هژمونی فرهنگ سیاسی حاکم که مبتنی بر تفکر جدایی دین از سیاست بود در این تنزل منزلتی مقام فقاهت را بسیار موثر می دانست: "به گوش ما خوانده اند که فقها جز مساله گفتن کاری ندارند و هیچ تکلیفی دیگری ندارد"(ولایت فقیه: ۳۱ ).

دستاورد التفات عقلانی امام خمینی(ره) به کلیت فقه و فقاهت، رسیدن به تراز بلندی از فهم فلسفه فقه اسلامی بود. ایشان حکومت را همان فلسفه عملی فقه می دانست؛ تراز معرفتی که تا آن زمان کمتر فقیهی توانسته بود به آن دست یابد. امام خمینی(ره) این گشودگی معرفتی را بارهای یادآور می شد؛ لکن در سوم اسفند ۶۷ با بیانی رسا و استوار خطاب به علما و طلاب جوان حوزه های علمیه ابراز کرد. نامه تاریخی که همان ایام به عنوان "منشور روحانیت" شهرت یافت: حکومت در نظر مجتهد واقعی فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است، حکومت نشان دهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است. فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است.

انتهای پیام