ارزش روزه به جهاد با نفس است نه تحمل گرسنگی و تشنگی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از شبستان، با فرارسیدن ایام ماه مبارک رمضان و ضیافت الله، ابواب رحمت خاصه الهی به به سوی بندگان گشوده شده و این ایام فرصتی است تا مسلمانان بتوانند بهتر و سریع تر مسیر قرب را بپیمایند. از این رو، بر آن شدیم تا درباره کیفیت فرصت خودسازی ماه مبارک رمضان و راه های رسیدن به این مهم با حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدمحمد نقیب، پژوهشگر علوم قرآنی و معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم به گفتگو بپردازیم که مشروح آن را می خوانید:

به منظور ورود به بحث بفرمایید چرا انسان در ماه مبارک رمضان به رحمت الهی نزدیک تر می شود؟ این دوری از گناه از کجا ریشه می گیرد؟

وقی که آیات قرآن و روایاتی که از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در مورد ماه رمضان به دستمان رسیده است را مرور کنیم هدف از روزه را چیزی ورای تحمل گرسنگی و تشنگی می یابیم. اگر چه این دو آثاری برای انسان دارد ولی تنها هدف از روزه بیان نشده اند؛ در روایات داریم که خداوند از شکم های سیر خوش اش نمی آید به آن جهت که انسان سیر هیچ وقت درد محرومان را درک نمی کند از این جهت شاید به لحاظ ظاهر خود تشنگی و گرسنگی آثاری را بر نفس انسان داشته باشد.

خداوند در آیه ۱۸۳سوره مبارکه بقره می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏ اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید»، این آیه می گوید صیام(روزه) برای آن است که انسان به تقوا و خودداری ها برسد. به حفظ نفس و دوری از شهوت ها و خواسته های نفسانی دست یابد لذا هدف روزه رسیدن به تقوا و حفظ خویشتن است و این خودنگهداری نیز به لحاظ ظاهر به این معناست که انسان از خوردن و آشامیدن خودداری کند، یعنی اگر کسی بر خواسته های ظاهری خود یعنی خوردن و آشامیدن صبر کند قطعا توانایی می یابد که بر سایر خواسته های نفسانی اش مسلط شود و به هر خواسته ای جواب ندهد.

اگر قبل از ماه رمضان آمادگی هایی نداشته باشیم طبیعتا ورود به ماه رمضان نیز یک مرتبه ما را برای این کار آماده نمی کند. وقتی انسان قصد می کند به یک مهمانی برود قبل از ورود خود را آماده می کند. ماه رمضان نیز مهمانی خداست که باید قبل از اینکه فرا برسد انسان برای تشرف به آن در خود آمادگی ایجاد کند تا بتواند وارد این ماه مبارک شود. اگر هیچ رابطه ای قبل از ماه مبارک رمضان با خدا نداشته باشیم نمی توانیم ناگهان وارد این ماه شویم و انتظار داشته باشیم که از نظر معنوی رشد کنیم.

خداوند در آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره می فرماید: « شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ ماه رمضان همان ماه است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است کتابى که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است باید به شماره آن ئتعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد خدا براى شما آسانى مى‏ خواهد و براى شما دشوارى نمى‏ خواهد تا شماره مقرر را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگى بستایید و باشد که شکرگزارى کنید».

به همین ترتیب وقتی چند آیه جلوتر می رویم از ویژگی های دیگر ماه مبارک رمضان سخن به میان آید. بر اساس این آیات اگر بخواهیم به خدا نزدیک شویم باید آمادگی لازم به ویژه تقوا، داشته باشیم و به سمت قرآن برویم. به سمت قرآن که رفتیم به خدا نزدیک می شویم. این سیاق آیات را از همین جا استفاده می کنیم، از آیه ۱۸۳ به بعد سوره مبارکه بقره چندین آیه در مورد ماه رمضان و نزدیک شدن به خداوند صحبت می شود.

یعنی صرف روزه جسم و پرهیز از خوردن و آشامیدن چنین اثری دارد یا چیزی فراتر از این پرهیز برای بهره مندی از رحمت الهی و پیمودن مسیر قرب لازم است؟

در روایتی از حضرت زهرا(س) در جلد ۹۳ بحارالانوار آمده که فرمودند: «روزه‏ دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‏اش به چه کارش خواهد آمد.» از این روایت استفاده می شود انسانی که فقط گرسنگی و تشنگی را تحمل کرده و اتفاق دیگری برای او نیفتاده، گویی رمضان را درک نکرده است در حالی که وقتی به ماه رمضان نگاه می کنیم در بیان اهداف این ماه، یک نوع مبارزه با شهوات و خواسته های نفسانی در این گرسنگی و تشنگی نهفته است، یعنی گرسنگی و تشنگی، ظاهر روزه داری و باطن آن ایستادگی برابر خواسته ها و هوس ها است.

از سوی دیگر همدردری با فقرا و مستعضفان در این ایام درس از خودگذشتگی است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «روزه سپر آتش است». همچنین فرمودند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»

نتیجه روزه باید خالص شدن برای خدا باشد. این اخلاص از آن جهت آمده که روزه داری یک امر کاملا شخصی برای روزه دار است، منظور از شخصی بودن روزه، آن است که روزه نمود و بروز بیرونی ندارد مگر آنکه کسی خودش اظهار کند که من روزه هستم، عبادتی است که کسی متوجه نمی شود چون کاملا مربوط به شخص است و به همین منظور درباره روزه از اخلاص زیاد سخن به میان آمده است.

به وفور در روایات به جای مانده از پیامبر (ص) و ائمه اطهار(ع) تاکید شده که در این ماه به یکدیگر سخت نگیریم و نسبت به هم همدردی داشته باشیم، به یکدیگر کمک کنیم، چنان که در «امالی» صدوق، صفحه ۹۴ آمده است که پیامبر(ص) در خطبه شعبانیه فرمودند: «با گرسنگی خود به هنگام روزه داری، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.»

در ایام ماه مبارک رمضان باید تلاش کنیم تا به فقرا و مساکین صدقه دهیم و بزرگان را احترام و به کوچک ترها رحم کنیم. زبان را حفظ کرده و چشم مان را از چیزی که نباید ببینیم نگاه داریم و گوش ها را از آنچه که نباید بشنویم نگاه داریم، به یتیمان رحم کنیم تا به یتیمان ما رحم کنند. اینها آثاری است که در صورت مواظبت صرفا به ماه مبارک رمضان محدود نمی شود بلکه برای بعد از این ایام نیز میراث معنوی بزرگی است. اگر این آثار در سبک زندگی ما نمود یافت، به مدینه فاضله ای که مد نظر قرآن است دست می یابیم.

بنابر آموزه های دینی شیطان در ماه مبارک رمضان در غل و زنجیر است، این به چه معناست؟ یعنی در این ماه هیچ کس گناه نمی کند و به خطا نمی رود؟

برای پاسخ به این پرسش به چند آیه از قرآن کریم استناد می کنم تا مساله روشن شود. در آیه ۳۹ سوره مبارکه «حجر» در گفت وگویی که میان خدا و شیطان اتفاق می افتد، شیطان به خدا عرض می کند: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَلَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ؛ گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مى ‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت» و در آیه بعد می گوید: «إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ؛ مگر بندگان خالص تو از میان آنان را».

خداوند نیز در ادامه این آیات می فرماید: «قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ؛ فرمود این راهى است راست که به سوى من منتهى مى ‏شود» و در ادامه می فرماید: «إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ؛ در حقیقت تو را بر بندگان من تسلطى نیست مگر کسانى از گمراهان که تو را پیروى کنند.»

این آیات توضیح روشنی است و رابطه ای مشخص را با ماه مبارک رمضان برای ما ترسیم می کند. اگر ما در این ایام خود را به خدایمان نزدیک کنیم هرچه که به سوی حضرت حق برویم، از شیطان دور می شویم. سخت ترین لحظه برای شیطان لحظه ای است که یک جوان در برابر خداوند عبادت می کند.

اینکه گفته اند شیطان در غل و زنجیر است به این معنا نیست که انسان گناه نمی کند بلکه خداوند شیطان را از ما دور می کند و مشکل از ماست که به سوی شیطان می رویم. خداوند ماه مبارک رمضان را قرار داد تا بیشتر ذکر بگوییم. هرچه که به یاد خدا باشیم از شیطان دورتر می شویم. لذا ماه مبارک رمضان تماما ذکر است، خوابیدن، نفس کشیدن، غذا خوردن، همه عبادت است و این گونه می شود که شیطان در این ماه در غل و زنجیر می شود. به عبارت دیگر، انسان با عبادات خود در این ایام شیطان را در غل و زنجیر قرار می دهد. 

لسان روایات در این باره چه تصریحی دارند؟

بنابر روایتی از پیامبر اکرم(ص) که در کتاب «وسایل الشیعه»، جلد هفتم، صفحه ۲۲۶ آمده است: «ایها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحه، فسلوا ربکم ان لایغلقها علیکم، و ابواب النیران مغلقه فسلوا ربکم ان لایفتها علیکم، والشیاطین مغلوقه فسلوا ربکم ان لایسلطها علیکم؛ اى مردم درهاى بهشت در این ماه باز است، از پروردگارتان بخواهید به روى شما نبندد، و درهاى دوزخ بسته است، از پروردگارتان بخواهید به روى شما باز نکند، و شیاطین در غل و زنجیرند از پروردگارتان بخواهید که آنان را بر شما مسلط ننماید.» شیطان بر کسانی که ایمان بیاورند و بر خدا توکل کنند، مسلط نمی شود. شیطان به کسی تسلط پیدا می کند که آن بنده شیطان را به سرپرستی خودش بگیرد.

بنابراین، اگر انسان از شیطان فاصله گرفت، دیگر او نمی تواند سمت انسان بیاید ولی اگر انسان قدمی به سوی شیطان بردارد، ابلیس بر او تسلط پیدا می کند. لذا در ماه مبارک رمضان که ماه عبادت و بندگی و ماه اخلاص است شیطان در غل و زنجیر است یعنی نمی تواند به سوی بنده ای برود، مگر اینکه آن بنده به سوی او برود.

انتهای پیام/