پیامبران را باید نخستین پایه‌‌گذاران دانش، فرهنگ و تمدن بشری دانست

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد و استاد حوزه و دانشگاه در مورد نقش پیامبران در بالندگی اخلاق الهی گفت: اخلاق را باید برآیندی از اعتقادات دانست؛ یعنی منش انسان تابع تفسیری است که از هستی و چند و چون آن ارایه می ‏کند. بر این اساس، اگر انسان خدا از جهان بردارد، دلیلی ندارد که به قول تولستوی همه چیز را مجاز نداند و اگر به جای باور به خداوندی حکیم، عالم، رحیم و منتقم که رفتاری مسؤلانه از انسان را به دنبال می‏ آورد، به پروردگاری از چوب و سنگ معتقد باشد که خوب را از بد باز نمی‏ شناسد و توانایی دعوت به نیکی و پرهیز از پلشتی را ندارد، نمی‏ توان از او توقع داشت که منش و رفتاری الهی و انسانی از او سر‏زند.

وی افزود: بر این اساس، باید اذعان کرد که میان دین‏داری بدان گونه که پیامبران منادی آن بودند با اخلاق مداری، رابطه مستقیم و گسست ناپذیری وجود دارد و در برابر، هر چه از برنامه و دعوت پیامبران فاصله بگیریم، از مرزهای اخلاق ستوده الهی فاصله گرفته ‏ایم.

این محقق و نویسنده کشورمان در ادامه سخنانش اظهارداشت: می ‏توان بدون تکیه به ادیان آسمانی و رهنمون پیامبران، از اخلاق سهمی برد که بر آن «اخلاق انسانی» یا «اخلاق سکولار» قابل اطلاق است،  بدان گونه که امروز در عصر مدرنیته مشهود است، اما بدون تردید چنین گستره‏ای از اخلاق در چارچوب منافع دنیوی و اقتصادی محصور بوده و ضمن راهیافت خطاهای فراوان در تحلیل و ارزش‏گذاری خوبی‏ها و بدی‏ها، چهره‏ای ناقص و کژدار از اخلاق به تصویر می‏ کشد.

وی تأکید کرد: از این رو، ارایه تصویری جامع و بی نقص از نظام اخلاقی بدون رهنمون پیامبران و تکیه به وحی الهی میسر نیست؛ بهترین شاهد مدعا تاریخی است که در پیش روی ما قرار دارد. به عبارت روشن ‏تر در نگریستن در پلشتی‏ های اخلاقی امت‏ هایی که پیامبران آسمانی برای هدایت آنان گسیل شدند، مدعای ما را اثبات می‏ کند؛ درغلتیدن قوم لوط در گناه جنسیِ «هم‌ جنس‌گرایی» که باعث باراندن باران سنگ بر سر آنان شد،  و رواج فساد اقتصادی؛ یعنی کم‌فروشی و نیرنگ در معاملات، در میان قوم شعیب  و رواج زنده به گور کردن دختران   و رواج قتل و غارت و آدم ربایی  در میان اعراب جاهلی از نمونه ‏های آن است.

نصیری تصریح کرد: مفاهیمی همچون توحید، اخلاص، رضا، صبر، توکل، شکر و انابه در حوزه اخلاق بندگی و مفاهیمی همچون احسان، حُسن خلق، حلم، صداقت، عدالت و ایثار، در اخلاق اجتماعی و مفاهیمی همچون معرفت نفس، همت، خوش‏بینی، تلاش، محاسبه نفس و استقامت، در حوزه اخلاق فردی و ارزش‏های اخلاقی همچون رعایت حقوق حیوانات و لزوم حفظ محیط زیست، در زمینه اخلاق زیستی از جمله ارزش‏های تابناک اخلاقی‏ اند که به کامل‏ترین وجه در آموزه‏ های اخلاقی پیامبران انعکاس یافته است.

این استاد حوزه و دانشگاه در مورد نقش پیامبران در عرصه علم هم گفت: گر چه پیامبران به عنوان عالمان علوم طبیعی و تجربی و بدست دادن آگاهی در این زمینه مبعوث نشدند، با این حال با ارایه رهنمون و تشویق از علم و عالم و در مواردی محدود با ورود به عرصه دانش بشری آن هم در دورانی که بشر در تاریکی جهل و جهالت غرق بود، نقش پیشگامی در عرصه علم را بازی کردند. می‏ دانیم که همه پیامبران دارای سواد، علم و آگاهی در مراتب بالاتر از مردم روزگار خود بودند و از این جهت هماره دعوت به علم و عقل‏مداری در دعوت آنان موج می‏زد.

وی افزود: چنان که برخی ادعا کرده‏ اند نخستین کسی که خط را پدید آورد حضرت یونس(ع) بود؛ خداوند آهن را برای حضرت داود(ع) نرم کرد و چگونگی ساختن زره از مس را به او آموخت؛  سلیمان(ع) و داود(ع) زبان حیوانات را درمی ‏یافتند و مُلک و حکومت سلیمان چنان پهناور بود که بسیاری از اجزاء عالم همچون باد و جنّیان در تسخیر او بود و او می‏ توانست مسافت‏های طولانی را طی کند یا چیزی را از مسافتهای طولانی نزد خود حاضر نماید.

رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد تصریح کرد: یوسف(ع) از چنان هوش و قدرتی در مدیریت به ویژه در حوزه اقتصاد برخوردار بود که توانست مصریان را از هفت سال بلای خانمان‏ سوز قحط ‏سالی نجات دهد و موسی (ع) توانست با معجزه الهی و با کنار زدن آب خروشان رود نیل بنی اسرائیل را از یوغ فراعنه نجات دهد و با جاری ساختن دوازده چشمه و با تدبیری حکیمانه مانع اختلاف و جدایی تیره‏ های دوازده‏ گانه بنی ‏اسرائیل شد.

وی افزود: عقل و تدبیر رسول اکرم(ص) در مقابله با رفتارهای جاهلانه مردم حجاز؛ همچون غارت و زنده به گور کردن دختران و جلوگیری از اختلافات طایفه‏ ای بارها در آیات قرآن انعکاس یافته است. باری، پیامبران در همه عمر با برکت خود با گونه‏ های مختلف جهالت و خرافه ‏پرستی میان مردم مقابله کرده ‏اند که بت ‏پرستی یکی از آشکارترین نوع آن بوده است. از این رو، دعوت به علم، دانش و عقل‏ مداری در آموزه ‏های پیامبران موج می ‏زند و به اذعان بسیاری از صاحب‏ نظران پیامبران را باید نخستین پایه‏‌گذاران دانش، فرهنگ و تمدن بشری دانست.

این قرآن پژوه در ادامه سخنانش تصریح کرد: بر همین اساس، بسیاری از صاحب‏نظران غربی اذعان کرده‏اند که دانشمندان اسلامی در بسیاری از علوم؛ همچون طب، ریاضی، هندسه، نجوم، جغرافیا، معماری و شهرسازی، برخی از صنایع نسبت به سایر ملل، پیشگام بوده و نخستین پایه‏ های آنها را بنیان گذاری کردند؛ به عنوان نمونه گوستاو لوبن درباره نقش مسلمانان در علوم مختلف چنین آورده است: «مهم‏ترین علمی که اعراب بدان عنایت ورزیده و اهمیت داده ‏اند علم طب، هیات، ریاضیات و شیمی بوده و بزرگ ترین اکتشافات را در علوم مزبور داشته ‏اند و کتاب‏هایی که در طب تالیف کرده ‏اند در تمام اروپا ترجمه شده است.

نصیری اظهارداشت: وی درباره نقش مسلمانان در پیدایش و توسعه علم ریاضی و هیئت چنین می‏گوید: اعراب (مسلمانان) در ریاضیات و به خصوص علم جبر تحقیقات وسیعی دارند، تا بدان جا که علم جبر را از اکتشافات عرب می ‏دانند.» همو درباره نقش مسلمانان در علم شیمی چنین آورده است: «برخی از نویسندگان معتقدند که علم شیمی را «لاوازیه» وضع کرده است، ولی اینها فراموش کرده‏ اند که هیچ ‏یک از علوم و از آن جمله علم شیمی را ما بدون مقدمه درک نکرده ‏ایم و اگر آن وسائل و آزمایش و لابراتوارهای مسلمانان و اعراب نبود، هرگز بدون آنها، لاوازایه نمی‏ توانست اکتشافات جدیدی بنماید.

نصیری اضافه کرد: مستر چمبر، خاورشناس انگلیسی در بخشی از کتاب خود با عنوان «فتوح العرب و کنوز الادب» چنین آورده است: «الحق قلم از بیان این که مسلمانان چه قدر آداب و رسوم انسانیت و سعادت زندگانی همراه خود آورده و وارد سرزمین ما کردند و تا چه درجه باعث ترقی و تربیت اروپائیان شدند، عاجز است. اگر این عده مسلمانان به سرداری طارق بن زیاد در سال ۷۱۱ میلادی در کنار جبل الطارق فرود نمی ‏آمدند و از آن جا داخل خاک اروپا نمی‏شدند، معلوم می‏ شد که ما اهالی اروپا چه زیان‏ هایی می‏ دیدیم و تا چه اندازه از ترقی‏ های حالیه دور می‏ افتادیم. چنان که علم نجوم را از مسلمانان آموختیم؛ جبر و مقابله را از ایشان فراگرفتیم. اختراعات جدید در علم تعمیر شهرها و تأسیس پلیس برای حفاظت شهر، تشکیل کتابخانه‏ های عمومی و وقفی را از آنها آموختیم.   

وی با اشاره به اینکه سیره و شخصیت و اخلاقی پیامبر تفسیری مجسّد از اسلام و آموزه‌های آن ارائه کرده است، گفت: به این معنا که هرکس پرسشی درباره دین و گزاره‌های دینی داشته باشد می‌تواند شخصیت و سیره پیامبر(ص) را مورد بازنگری دقیق قرار دهد و در سایه این بازنگری  پاسخ خود را دریابد .بر اساس روایتی هشام بن عامر از عایشه همسر پیامبر(ص) پرسید که اخلاق پیامبر(ص) چگونه بوده است. عایشه در پاسخ او گفت: «کان خلقه القرآن» یعنی پیامبر و اخلاق او قرآن مجسد بوده و تمام آیات قرآن در وجود ایشان تجسد و تبلور یافته است. این گفتار گرچه به خاطر استناد به غیر معصوم فاقد حجیت است اما از آن جهت که ترسیم گر نقش شخصیت اخلاقی پیامبر است گفتار قابل توجهی است.

وی افزود: باری، خواب و بیداری پیامبر، نشست و برخاست ایشان، نوع برخورد ایشان با خانواده، یا جامعه، و تمام آن‌چه که از آن به عنوان اخلاق فردی، اجتماعی، عبادی و زیستی پیامبر یاد می‌شود، سراسر تفسیری مجسّد از وحی و دین را ارائه کرده است. پیامبر اکرم (ص) افزون بر لباس‌های پاره خویش، لباس مستمندان را به دست خویش رفو می‌کرد و کفش خود را به دستش پینه می‌زد. هیچ‌گاه وقت خود را به بطالت و فرصت ‌سوزی ضایع نمی‌کرد و ساعات شبانه‌روز خود را به سه قسمت تقسیم می‌کرد و بخشی که اختصاص به خانواده داشت را نیز به چند بخش تقسیم کرده و کارهای خود را بر اساس این ساعات تنظیم می‌کرد. به رغم آن‌که  شبها چند بار برای نماز شب بیدار می‌شد با نظمی خاص مسواک و آب وضو خود را پیش از هر خواب مرتب و مهیا می‌ساخت. چنان بر حضور مناسب و مرتب خود در اجتماع اهتمام داشت که می‌بایست در آینه یا گاه در آب چهره خود را وارسی کند و به معطر بودن خود حتی بیشتر از غذا حساسیت نشان می‌داد. ذره‌ای اسراف و تبذیر در سیره ایشان راه نمی‌یافت و هنگامی که سنگ لحد قبرسعد معاذ ـ یکی از اصحاب ـ  را می‌گذاشت با دست مبارک خویش و با دقت خاک های لحد را مرتب کرده و رخنه‌های آن را می‌بست و خود اذعان داشت که لختی دیگر این خاکها فرو خواهد پاشید، اما با این حال معتقد بود که خداوند دوست دارد وقتی بنده‌ای کاری را انجام می‌دهد محکم، کامل و بی‌عیب انجام دهد.

این محقق و نویسنده کشورمان گفت: پیامبر اکرم (ص) به کار و تلاش  چنان اهمیت می داد که اگر به مسلمان بیکاری بر می خورد از چشم او می افتاد و پیوسته بر زراعت و کشاورزی که عامل استقلال هر ملتی است پای می فشرد و آن را مایه خشنودی خداوند اعلام می کرد. حفظ محیط زیست چنان برای او مهم بود که افزون بر توصیه به آن، در آغاز هر جنگی به مسلمانان هشدار می داد که صدمه ای به درختان و محیط زیست وارد نکنند .

نصیری در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: شاید هیچ پیامبری در درجه محبوبیت نزد خداوند به پای ابراهیم (ع) نرسید؛ همو که خداوند او را دوست و خلیل خود معرفی کرد: و اتخذ الله ابراهیم خلیلا:  و در جای جای مناسک حج نام و یاد او را ارج نهاد و جاودانه ساخت، اما با همه این توصیفات حتی ابراهیم(ع) هم در درجه محبوبیت نزد خداوند به پای پیامبر ما نرسید. اگر ابراهیم(ع) دوست خدا بود، رسول اکرم(ص) عشق خداست. باور بفرمایید تعبیری رساتر از این را درباره آن حضرت نمی دانم. از جای جای قرآن برمی آید که همه عشق خداوند و همه شوق و ذوق او نبی اکرم(ص) است. خدا با پیامبر به تعبیر عامیانه حال می کند و هر گاه نام او را می برد به وجد می آید. اگر روا بود می گفتم خدا با نام محمد به رقص می آید.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: خاطرتان هست مرحوم علامه طباطبایی درباره شهید مطهری گفت که وقتی او سر درس من می آمد، به رقص در می آمدم. خداوند از آغاز هستی منتظر قدوم پیامبر ما بود، البته قدوم ظاهری و این جهانی و به یُمن او جهان و جهانیان را خلعت وجود پوشاند، مدال «لولاک لما خلقت الافلاک» از آن پیامبر ماست. مگر نه این است که از صدر تا ساقه عالم خدای ما فقط و فقط به جان محمد سوگند خورد: لعمرک انهم لفی سکرتهم یعمهون: ما شنیده ایم که پیامبر عشق بی پایان به خداوند داشت، ولی به گمانم عشق خداوند به پیامبر بیشتر و عمیق‌تر بود. به قول باباطاهر: اگر مجنون دل شوریده ای داشت/ دل لیلی از او شوریده تر بی. خدایا محمد این نام سراسر شهد و شکر تو در عمر کوتاه شصت و سه سال چه کرد که تا این حد در سراپرده وجود تو رخنه کرد و تا این حد محبوب تو شد؟ خدایا چه می شود که رمز و راز این محبوبیت را به ما نیز بیاموزی تا اندکی در ذکر و یاد تو حضور یابیم و گاه گاهی نگاهی هم به ما داشته باشی؟! آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند/آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند؟!