وابستگی فکری و غلبه تفکر مادی، ویژگی بعضی از مدیران داخلی است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، محمدرضا اسماعیلی گیوی، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران درباره حوزه مدیریت اسلامی در علوم انسانی اسلامی گفت: حوزه مدیریت با روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد و زیرمجموعه های علوم انسانی و اجتماعی دارای اشتراکات زیادی است اما ویژگی هایی مختص به خود را هم داراست. طبیعتا موضوعات و مسائل این دو حوزه هم واجد اشتراکات و البته اختصاصاتی هستند.

وی با اشاره به چالش های عام در مدیریت اسلامی افزود: بعضی از موضوعات مانند سازماندهی، برنامه ریزی، کنترل و ارزیابی عقلایی هستند. این مباحث را نمی توان به اسلامی و سکولار تقسیم بندی کرد زیرا عقلایی هستند بنابراین اگرچه از منابع غربی استنباط شوند اما نمی توان پسوند اسلامی یا غیراسلامی به آن داد. یافته های تجربی که تجربه انباشته بشر در طول حیات اجتماعی او هستند نیز را در علوم انسانی نمی‌توان با برچسب دینی یا غیر دینی مشخص کرد. ضمن اینکه از قبل باید ساحت علوم طبیعی را از علوم انسانی و اجتماعی جدا کرد. در علوم طبیعی نیز چنین تفکیکی بی معناست.

وی افزود: اما حوزه هایی ناظر به مبانی هستند و نمی توان مبانی که از آنها انبعاث می شود را نادیده گرفت. مثلا در بعضی از حوزه ها باید تکلیف چند موضوع مشخص شود. غربی ها با رویکرد اومانیستی وارد تمدن سازی شدند و از ابتدا به انسان هویت مستقل از ماوراء الطبیعه دادند و انسان را خودمختار تلقی کردند و با این مبنا سیر تمدنی خود را کامل کردند. اینجا نمی توان مباحث دارای مبنای اومانیستی را با مبنای توحیدی یکسان درنظر بگیریم.

اسماعیلی بیان کرد: مبنای اومانیستی فقط بعد مادی انسان و هستی را در نظر می گیرد و از نظر زمانی دامنه محدودی از حیات انسان را مدنظر دارد بنابراین نمی‌تواند به مسائل انسان به طور کامل و جامع بپردازد. تمدنی که بر مبنای لیبرال دموکراسی در دنیا شکل گرفته جلوه های خود را بروز داده و فلاسفه و بزرگان غربی معتقدند از اوج و شکوفایی تمدنی گذشته و رو به فول است.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: انسان فقط ماده نیست و برای شکوفایی و مدیریت خوب، ابعاد وجودی انسان از جمله جسم و روح آن باید تغذیه شود. این موضوع طبیعتا به علوم و قواعد مرتبط با انسان نیز تسری می یابد.

اسماعیلی با اشاره به تفاوت های مدیریت اسلامی و مدیریت سکولار تاکید کرد: مبنای اول تعارض مدیریت اسلامی با مدیریت سکولار در انسان شناسی است. ما در انسان شناسی کاملا با غرب ناهمسو هستیم و مبنای ما توحیدی و مبنای آنها اومانیستی است. مبنای دوم هستی شناسی یا آنتولوژی است. آنتولوژی در مدیریت اسلامی با آنتولوژی در مدیریت سکولار هم متفاوت است. در رویکرد غربی یا سکولار، هستی صرفا در ماده دیده می شود اما در رویکرد توحیدی، علاوه بر ماده، عوامل ماوراء الطبیعه را هم دخیل می دانیم. غایت انسان و به تبع آن مدیریت نهاد های انسانی و اجتماعی درهستی شناسی اسلامی، تقوا و کمال و عدالت است.

وی اضافه کرد: مبنای سوم تفاوت در معرفت شناسی یا اپیستمولوژی است. در هستی شناسی سکولار به خصوص در رویکرد پوزیتیویستی آنچه که از طریق تجربه درک می شود به عنوان معرفت و علم تلقی می شود اما در رویکرد اسلامی علاوه بر تجربه و حس از وحی و شهود استفاده می شود.

به گفته اسماعیلی ما در مدیریت اسلامی و در جایی که ارزش ها مطرح می شوند و در رویکرد به انسان و علم و هستی، از غرب مسیر جداگانه ای را باید پیش بگیریم و نمی توانیم تلقی یکسانی در مدیریت نیز داشته باشیم.

وی در پاسخ به این سوال که مدیریت اسلامی تا چه میزان می تواند نیازهای کلان مدیریتی کشور را جوابگو باشد، گفت: بحث ما در مدیریت اسلامی، در یک سطح، تمدنی است. سیستم تمدنی دارای خرده سیستم های فروانی از اقتصاد و اجتماع و سیاست و مدیریت است. تمدن غرب یا تمدن اومانیستی حاصل جریان مستمر تاریخی پیچیده ای بود. در تمدن غرب دیالکتیکی تاریخی خصوصا در قرون وسطی بین مسیحیت و سنت علمی ایجاد شد و باعث وجود آمدن بحث جدایی دین از سیاست گردید و منجر به شکل گیری تمدن امروز شد.

وی بیان کرد: این مساله نشان می دهد گذر زمان و تجربه انباشته در طول دوره های مختلف و تجربه های مدیریت و حکمرانی، ضمن اینکه خود مبتنی بر سلسله ای از ارزشهای در هم تنیده است، دانش و نظریه حکمرانی را ایجاد می کند تا تمدنی بر آن اساس بنیان گذاشته شود. حکمرانی علاوه بر سلسله‌ای از ارزشهای بنیادی و روش و تئوری مشخص، نیازمند ابزارهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مدیریتی است که تمدن غرب در طول دوره تکامل خود آنها را متناسب با مبانی و ارزش های خود ایجاد کرد.

این استاد دانشگاه افزود: برای مثال برای جلب مشارکت و هم افزایی و سازماندهی نظام مالی، بورس ایجاد شد. به همین شکل دموکراسی برای فرایندهای قدرت و نظام سیاسی و …. ایجاد گردید. این ابزارها مکانیزم هایی نیستند که به یک باره خلق شوند. بین نظریه و عمل یک چرخه تکاملی وجود دارد. تا نظام حکمرانی شکل نگیرد مسائل خود را نشان نمی دهند وتا مسائل، چالش ایجاد نکنند نیازی به تولید علم و نظریه برای حل آن ها نیست.

در طول چند دهه گذشته از عمر انقلاب لازم بود نظریه پردازی بر اساس مبادی و مبانی الهی شکل گیرد زیرا باید ابتدا مبانی نظری و دانشی ایجاد می شد. این گفتمان اکنون شکل گرفته و شروع آن بسیار مهم است تا تمدن سازی را کامل کند

اسماعیلی اضافه کرد: برای به ثمر رسیدن تمدن و نظام مدیریتی اسلامی، باید توجه داشت که جریان تفکر ناب اسلامی در طول تاریخ نتوانست حکومت تشکیل دهد و بیش از هزار سال در فرار و انزوا بود. در زمانی که تمدن غرب به اوج خود رسیده بود امام خمینی(ره) انقلاب اسلامی را بر اساس مبانی الهی بنیان گذاشت. انقلابی که هیچ کس آن را پیش بینی نمی‌کرد. ما بعد از انقلاب تجربه حکومت داری اسلامی خود را در صحنه عمل و در شرایط جدید حیات انسان در عصر حاضر، تقریبا از صفرآغاز کردیم. چراکه به غیر از دوره حکومت امام علی(ع) در هیچ دوره دیگری تجربه حکومت اسلامی ناب نداریم.

وی ادامه داد: در طول چند دهه گذشته از عمر انقلاب لازم بود نظریه پردازی بر اساس مبادی و مبانی الهی شکل گیرد زیرا باید ابتدا مبانی نظری و دانشی ایجاد می شد. این گفتمان اکنون شکل گرفته و شروع آن بسیار مهم است تا تمدن سازی را کامل کند. اگر ما اکنون دارای مشکلات زیادی هستیم به دلیل عدم وجود نظریات متقن و عملیاتی در حوزه های مدیریت اسلامی، جامعه شناسی اسلامی یا روانشناسی اسلامی است.

اسماعیلی به عدم وجود مدیران در طراز حکومت اسلامی در کشور اشاره کرد و گفت: ما اکنون مدیران اسلامی نداریم زیرا بسیاری مدیران فعلی با سیستم مدیریت اسلامی و علوم و بینش اسلامی تربیت نشده اند. غلبه تفکر مادی و وابستگی فکری به جریانی که انقلاب به مبارزه با آن برخاست از ویژگی های این مدیران است.

وی با بیان اینکه در دانشگاه ها و مراکز علمی، جریان تولید نظریات مدیریت اسلامی شکل گرفته و در حال تبدیل به گفتمان است، گفت: ما نیاز به تولید نظریه در این حوزه هستیم تا از به هم ریختگی اجتماعی و اقتصادی فعلی به تدریج به وضع مطلوب دست پیدا کنیم. فراموش نکنیم که انقلاب اسلامی خود یک اعلان جنگ فراگیر با نظام تمدنی حاکم بر جهان و ارزش های غالب آن و به نوعی حرکت در مسیر خلاف جریان آب بود. این جریان طبیعتا هزینه بر، زمان بر و البته اقدامی لازم و افتخار آمیز و با آینده کاملا روشن است. توجه کنیم بین نظریه و عمل یک چرخه تکاملی وجود دارد. تا نظام حکمرانی شکل نگیرد مسائل خود را نشان نمی دهند وتا مسائل چالش ایجاد نکنند نیازی به تولید علم و نظریه برای حل آن ها نیست. بنابراین شکل گیری انقلاب و سپس حکومت اسلامی از جهت ایجاد دانش حکمرانی و مدیریت اسلامی اولین گام ضروری بوده است.

وی تصریح کرد: اکنون در این حوزه گروه های علمی شکل گرفتند و کارهای خوبی در مدیریت اسلامی در حال شکل گیری است. ما بواسطه نظریات اسلامی می توانیم مسائل خود را رفع کنیم. ما اکنون در طی مسیر خود در تمدن اسلامی مسیر سربالایی و سخت را طی می کنیم و این فرآیند حتما باید طی شود. نظریه پردازی در این حوزه نیازمند گذشت سالهای زیاد است همان طور که در غرب طی شد.

اسماعیلی درباره تحقق مدیریت اسلامی در شرایط بحرانی فعلی گفت: باید توجه کرد ما اکنون برای شرایط ایده آل صحبت می کنیم والا مشکلات فعلی جامعه ما در عرصه های مختلف بسیار اولیه هستند. نظام مدیریتی و برخی مدیران در کشور نه اینکه با مبانی اسلامی بلکه با حداقل های عقلایی در مدیریت مانند قانون مداری، برنامه ریزی، مسوولیت پذیری و کنترل و ارزیابی و بلکه وطن دوستی نیز بیگانه اند.

وی افزود: اگر مبانی اسلامی و عدالت اسلامی و ارزشهای اسلامی را عملیاتی کنیم، نه تنها معضلات فعلی رفع می شوند بلکه کشور به عنوان الگویی الهام بخش در حوزه اقتصاد، سیاست، فرهنگ عمومی و … پیش چشم همه ملتها و الگوی روش های حکمرانی دردنیا قرار خواهد گرفت. مدیران ما در حوزه اقتصاد و سیاست در ادوار مختلف هر کجا از شاخصه های اسلامی جدا افتادند، ما دچار بحران شدیم.

وی بیان کرد: غرب در التفات به مبانی انسانی و معرفتی به خطا رفته و به همان نسبت نیز آثار سوء آن در حوزه اجتماعی و سیاسی و حتی اقتصادی اکنون نمایان شده است. البته در این بین نباید از مأموریت غول‌های رسانه ای در القاء تصویر بی عیب و نقص از غرب غافل شد. ضمن اینکه برخی مسایل نیز بسته به نظام ارزشی تعریف می شوند. برای مثال استحکام خانواده مبنای تمام خرده سیستم ها در نظام تمدنی اسلامی است که در غرب از ابتدا مغفول عنه واقع شد.

غربی ها به واسطه جدیت در عملیاتی کردن برخی اصول عقلانی و تکنیکی در برخی زمینه ها موفق هستند. اما غفلت از مبانی وحیانی در طولانی مدت اثرات خود را نشان می دهد و باعث زوال تمدن می شود

اسماعیلی بیان کرد: قوانین الهی (تشریع) به طور کامل با اقتضائات و فطرت انسانها منطبق است و به همین دلیل بهترین دستورالعمل محسوب می شود. قانونی الهی که برای اداره سیستم اجتماعی و انسان و خرده سیستم هایی که درون تمدن ها وجود دارند، نازل شده به طور قطع بهترین قانون است تا آن سیستم و جامعه و تمدن را به کمال برساند. بنابراین هر چه از قوانین الهی فاصله گرفته شود آن نظام ناکارآمدتر می شود.

وی بیان کرد: غربی ها به واسطه جدیت در عملیاتی کردن برخی اصول عقلانی و تکنیکی در برخی زمینه ها موفق هستند. اما غفلت از مبانی وحیانی در طولانی مدت اثرات خود را نشان می دهد و باعث زوال تمدن می شود. اگر مدیریت اسلامی به معنای مجموعه ای از گزاره های منبعث از منابع دینی و وحی در قالب نظریات مدیریت و حکمرانی مدون شود و به طور کامل اجرایی شود به طور قطع جامعه و نظام اقتصادی و سیاسی ایده آلی شکل می گیرد.

اسماعیلی ادامه داد: در چنین جامعه ای چون سلسله مراتب مدیریت کاملا مبتنی بر اصول الهی و فطری است و قوانین بر اساس آن اصول تدوین می شود طبیعتا خرده سیستم اقتصاد و فرهنگ و سیاست به صورت یک کل منسجم، بهینه می شوند و بهترین خروجی خود را نشان می دهند.

وی ادعای انقلاب اسلامی را تمدن سازی اسلامی دانست و گفت: اکنون انقلاب به بخش زیادی از اهداف مهم خود از جمله توسعه زیرساخت ها و رفع محرومیت و الهام بخشی برای ملت های منطقه و مستضعفین در دنیا رسیده است اما به بعضی از اهداف خود از جمله اهداف اقتصادی و اجتماعی به طور کامل نرسیده است. چهار دهه انقلاب اسلامی تجربه های زیادی به همراه داشت از جمله اینکه متوجه شویم ما دو راه بیشتر نداریم یا باید به سوی تمدن غرب برویم و دربمانیم و یا اینکه با اتکا به مبانی دینی خود، تمدن ایجاد کنیم.

 این استاد دانشگاه در پایان سخنانش گفت: هر بار ما به سوی تمدن غرب رفتیم نتیجه و بلایای آن به سوی ما بازگشته و آنقدر این مساله باید رخ دهد تا از غرب مایوس شویم و بدانیم که آنها برای خودشان هم نتوانستند کاری کنند.

انتهای پیام/