مناظرات امام رضا(ع) با بزرگان ادیان و مکاتب کلامی الگوی ما باشد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، خلفای عباسی به روش‌های مختلف اعم از محدود کردن رفت و آمدهای ائمه(ع)، زیر نظر داشتن و جلوگیری از ارتباط آنان با محبان و شیعیان، و … موانعی را در گسترش تشیع و محبوبیت ائمه اطهار(ع) به وجود می‌آوردند. در این میان مامون عباسی ولایتعهدی خود را به امام رضا(ع) پیشنهاد می دهد. امام رضا(ع) بر خلاف میل باطنی این پیشنهاد را قبول می کنند و هیچ گونه مسئولیتی را هم نمی پذیرند.

امام در دربار مامون مناظره های مختلفی را با گروه های گوناگون انجام دادند که به دلیل اهمیت آنها کتاب های متعددی درباره شان نوشته شده است. در این باره گفتگویی را با سعید طاووسی پژوهشگر تاریخ اسلام همزمان با سالروز شهادت امام رضا(ع) انجام داده ایم، که در ادامه آن را می خوانید.

سعید طاووسی درباره ولایتعهدی امام که امری به اجبار بود، گفت: امکان عدم پذیرش از ولایتعهدی برای امام رضا(ع) وجود نداشت. سیاست مامون برای حکومت خود خارج کردن امام از مدینه  بود تا ایشان را در مرو و در پایتخت خلافت عباسی در دسترس خود قرار دهد تا هم بتواند ایشان را کنترل کند و هم بتواند خود را دوستدار و علاقمند به اهل بیت(ع) نشان دهد و قیام ها و شورش های علویان علیه عباسیان را خنثی کند.

امام با عدم مشارکت در مسائل حکومتی و با این شرطی که در ولایتعهدی گذاشتند این شبهه و اتهام را از خود رفع کردند که هیچ گونه مسئولیتی در اموری که رخ می دهد، ندارند. ضمن اینکه در روایات است که امام اصل ولایتعهدی را امری بی سرانجام می دانند و بیان کردند که من زودتر از مامون از دنیا خواهم رفت

وی افزود: مامون سیاست ولایتعهدی را در پیش می گیرد. نفع این سیاست برای مامون بود و نه برای شیعیان و امام رضا(ع). به طوری که امام برای عدم پذیرش این مقام تهدید به قتل می شود. تدبیری که امام در برابر ولایتعهدی اتخاذ می کنند، عدم مشارکت در امور حکومتی دستگاه خلافت بود.

طاووسی با بیان اینکه مامون چند سیاست را از انتخاب امام به ولایتعهدی دنبال می کرد، گفت: اول اینکه امام رضا(ع) را طالب دنیا نشان دهد اما امام با سکونت در جوار مسجد کاخ مامون این اتهام را دفع کردند و حاضر نشدند در بخش مجلل کاخ سکونت داشته باشند. از سوی دیگر تلاش می شد تا امام در زشتی اعمال حاکمان عباسی شریک نشان داده شود. به این معنی که اگر حکومت دارای مشکل مشروعیت است، پسر پیامبر(ص) هم جزیی از این حکومت محسوب می شود.

وی اضافه کرد: امام با عدم مشارکت در مسائل حکومتی و با این شرطی که در ولایتعهدی گذاشتند این شبهه و اتهام را از خود رفع کردند که هیچ گونه مسئولیتی در اموری که رخ می دهد، ندارند. ضمن اینکه در روایات است که امام اصل ولایتعهدی را امری بی سرانجام می دانند و بیان کردند که من زودتر از مامون از دنیا خواهم رفت.

وی در ادامه گفت: زمانی که امام از مدینه به سوی خراسان حرکت می کردند به اهل بیت(ع) و نزدیکان شان گفتند که بر ایشان گریه کنند زیرا این سفر بی بازگشت است. در صورتی که فردی که برای ولایتعهدی می رود، اظهار شادی و خشنودی می کند.

طاووسی با اشاره به اندیشه و مدل سیاسی امام رضا(ع) گفت: برای شناخت مقوله های سیاسی امام باید به روایات و بیانات امام درباره امامت و روایت مراجعه کرد. نوع روایاتی که از امام رضا درباره امامت وجود دارد در روایات ائمه قبلی به این شکل نبوده و یا به اجمال آمده است. در دوره مامون با وجود جریان معتزله و مباحث عقلی، فضا برای بیان اندیشه های کلامی آماده بوده است، لذا امام رضا(ع) مساله امامت و ولایت را باز می کنند.

وی افزود: درباره ضرورت حکومت حدیث مهمی به نام منشور امامت وجود دارد که ویژگی های امام را بیان می کند و این ویژگی ها به قدری متعالی و برجسته است که امام رضا(ع) می فرماید: «به همین جهت مردم نمی توانند امام را تعیین کنند و امام فقط از طریق خدا تعیین می شود.» مانند عصمت که قابل ارزیابی توسط هیچ کس نیست.  

این پژوهشگر تاریخ اسلام در پاسخ به این سوال که چگونه می توان از اخلاق مناظراتی امام رضا(ع) در مناظره هایی که الان وجود دارد و در اکثر آنها موارد اخلاقی رعایت نمی شود و دو طرف یکدیگر را متهم به بی سوادی و غلط گویی می کنند، بهره برد، گفت: ما متاسفانه در انجام مناظره ها ضعیف عمل می کنیم. چه این مناظره ها سیاسی و انتخاباتی باشد که مشتمل بر انواع توهین ها و برچسب ها می شود. افراد مناظره کننده بزرگانی هستند که مردم باید به آنها اقتدا کنند.

وی افزود: من به عنوان دانشجوی تاریخ کمتر مناظره تاریخی را دیدم که فضای علمی در آن حاکم باشد. معمولا مباحث جریانی و باندی است و گرایش های سیاسی و روشنفکری در آن غلبه پیدا می کند و مباحث از مدار خود خارج می شوند. بطوریکه گفته می شود به سختی می توان دو استاد تاریخ را در کنار یکدیگر نشاند.

طاووسی اضافه کرد: مناظرات امام رضا(ع) با بزرگان ادیان و مکاتب کلامی چه برون دینی و چه درون دینی الگوهای زیادی را در خود دارد. این مناظرات به قدری دارای اهمیت بودند که برخی از بزرگان شیعه در ادوار متعدد آثار مستقل راجع به آنها داشتند. در کتاب «رجال نجاشی» که فهرست آثار شیعه از قرن اول تا پنجم هجری است، این آثار آمده اند. مانند کتاب مجالس الرضا(ع) و اهل الادیان.

وی اظهار کرد: از طریق کتاب «عیون اخبارالرضا» اثر شیخ صدوق روایات و مناظرات امام آمده و به دست ما رسیده است. از جنبه های مختلف می توان به این مناظره ها نگریست. به طوری که اخلاق و ادب مناظره امام رضا(ع) مثال زدنی بوده است. امام چه با غیرمسلمانان و چه با مسلمانان غیر شیعه تعابیر اخلاقی و مودبانه در مناظره ها به کار می بردند.

وی افزود: ما وقتی از موضعی وارد می شویم باید به مبانی خود وفادار باشیم. وقتی امام رضا(ع) به عنوان نوه پیامبر(ص) و از موضع اسلام با غیرمسلمان مناظره می کردند، اصل را اسلام قرار می دادند. عمران صابئی (صابعیان پیروان حضرت یحیی و اهل کتاب هستند)، در مناظره با امام رضا به هنگام نماز به امام می گوید: «مقدار دیگری هم ادامه بدهید. من قانع می شوم که اسلام بیاورم.» اما امام می گویند: «نماز می خوانیم و بعد دوباره صحبت را ادامه می دهیم.» اینجا وفاداری به موضع اسلام از سوی امام مطرح می شود.

طاووسی تصریح کرد: در اواخر این مناظره عمران می پذیرد که مسلمان شود و امام رضا(ع) می فرمایند که «هنوز تو می توان اشکال وارد کنی. اگر اشکالی وارد کنی پاسخ آن را می دهم.» هدف امام مسلمان کردن عمران نبود بلکه هدف هدایت وی بود. بنابراین امام به دنبال ایجاد شبهه در ذهن نبود. در حالی که اگر مساله ای بر خلاف نظر ما باشد، آن را مطرح نمی کنیم. مناظره به معنی آن است که دو نفر نظر بدهند نه اینکه یک نفر نظر بدهد و دیگری گوش کند و یا یک نفر نظر بدهد و یک نفر دیگر مجبور به پذیرش باشد و یا دو نفر به یکدیگر توهین کنند و یا امثال مسائلی که مبتلابه مناظراتی که امروز وجود دارد.

وی در پایان گفت: کتاب «بررسی و تحلیل مناظرات شیعیان امامیه عصر ائمه اطهار(ع)» نوشته محمدجواد یاوری است. در این کتاب نحوه مناظره شیعیان و شاگردان و تربیت شدگان ائمه(ع) بیان شده است. زمینه ها، آداب، اصول، شیوه و نتیجه های مناظرات در این کتاب طرح شده و همه قابل الگوبرداری است. با خواندن این کتاب این سوال مطرح می شود که آیا ما به روش ائمه(ع) در مناظره ها عمل کرده ایم؟!

انتهای پیام/