مؤلفه‌های حفظ کرامت زن و نقش تربیتی آن در سبک زندگی اسلامی/ مهم‌ترین خروجی کرامت، احترام به حقوق دیگران است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از مفتاح، علی نقی فقیهی، دانشیار علوم تربیتی دانشگاه قم در مقاله «مؤلفه های حفظ کرامت زن و نقش تربیتی آن در سبک زندگی اسلامی» می نویسد: شناسایی شش مؤلفه حفظ کرامت زن شامل آگاهی از توانمندی های سرشتی، توجه به توانمندی های اکتسابی، توجه به نتیجه کرامت، پرورش حیا، پرورش عزت نفس، آشنایی با حقوق خویش است. همچنین پنج نقش تربیتی در سبک زندگی اسلامی شناسایی شد که عبارتند از شکل گیری شخصیت سالم، تقویت دینداری، آراستگی به رفتار عزتمندانه در زندگی، کنترل خود از آلودگی ها، افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی.

مؤلفه های حفظ کرامت زن

از مهم ترین و بزرگ ترین نعمت هایی که خداوند سبحان به انسان بخشیده است، نعمت کرامت، شرافت ذاتی و ظرفیت بسیار وسیع انسان برای تحولات تکاملی است که سرچشمه زندگی و حیات طیبه در دنیا و آخرت است که البته چنین زندگی و حیاتی منوط به حفظ این کرامت است.

نخست، آگاهی از توانمندی های سرشتی

مبنای کرامت زن در اسلام بازگشت به ذات و خلقت انسانی اوست. زن همانند مرد عقل و اختیار دارد و راه رسیدن به کمال برای او هموار است. از این رو از آزادی و کرامت ذاتی برخوردار است. در خطاب های قرآنی کرامت زن در تساوی با مردان دانسته شد. در هیچ یکِ از خطاب های قرآن تفاوتی بین زن و مرد مشاهده نمی شود. هویت انسانی زن در تساوی با هویت مرد در اصل خلقت تبیین شده است

قرآن می فرماید «اى مردم از پروردگارتان که شما را از نفس واحدى آفرید و جفتش را {نیز} از او آفرید و از آن دو مردان و زنان بسیارى پراکنده کرد پروا دارید.» از نظر قرآن حقیقت مرد و زن یک چیز بوده و آن انسانیت است. مرد بودن و زن بودن از خصوصیات این حقیقت است که برای تکمیل آفرینش با دو خصوصیت ظهور نموده است و امتیاز هر یک از دیگرَی با داشتن تقوای الهی روشن می گردد.

دوم، توجه به توانمندی های اکتسابی

از منظر قرآن کریم همان طور که زن و مرد در کرامت ذاتی انسانی یکسانند، در ارتقاء بخشی به کرامت انسانی از طریق اکتساب و انتخاب و انجام برنامه های تربیتی، اخلاقی، علمی، دینداری و رسیدن به سعادت و کمال یکسانند. قرآن می فرماید «هر فرد مؤمنی از زن و مرد که شایسته عمل کند، ما او را به حیات طیبه زندگی می بخشیم و آنان را به طراز نیکوترین اعمالشان پاداش می دهیم.»

از نظر اسلام کرامت و ارزش زنان و مردان در دنیا و آخرت در گرو اعمال و رفتار خوب یا بدشان است. بنابراین زنان نیز در کرامت اکتسابی مثل مردان می توانند از راه تقوا، تلاش و کوشش معنوی و رفتار شایسته و انسانی به کرامت بسیار بالایی دست یابند. بر این اساس قرآن کریم نمونه هایی از زنان مانند حضرت مریم، آسیه همسر فرعون و… را بیان می نماید که از راه تلاش و کرامت اکتسابی از بسیاری از مردان جلو افتادند.

سوم، توجه به نتیجه کرامت

زنانی که خود را به اسلام و ایمان و برقراری رابطه با خدا، محاسن و مکارم اخلاقی آراسته می کنند و به انجام کارهای ارزشی و اعمال صالح می پردازند همانند مردان آراسته به این کرامت ها از نتیجه کرامت یعنی غفران و پاداش عظیم الهی برخوردار می شوند.

خدا در قرآن می فرماید «همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خداترس و خاشع و مردان و زنان خیرخواه و مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان باحفاظ و خوددار و مردان و زنانی که یاد خدا بس یار کنند بر همه آن ها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهیا ساخته است.» روشن است که توجه به این نتیجه بسیار با اهمیت زمینه های روانی را برای حفظ کرامت فراهم می کند و قوای انسانی را در حرکت به سوی رشد و تعالی و زندگی سعادتمندانه بسیج می کند.

چهارم، پرورش حیا

خداوند متعادل آدمی را در مسیر کمال به حال خود رها نکرده است چرا که علاوه بر هدایت بیرونی، درون انسان را به نیروهایی مجهز نموده که او را در راه سعادت راهنمایی می نماید. یکی از این سرمایه ها و ارزش های انسانی که دین برای مهار خویشتن معرفی می کند «حیا» است.

با توجه به تعریف حیا و احادیثی که در این مورد بیان شده مشخص می شود که هر کس با حیا باشد، هنگام فراهم بودن شرایط گناه از آن خودداری می کند و نیروی حیا او را از آلوده شدن باز می دارد. بنابراین حیا موهبت الهی است که انسان را به سوی بسیاری از نیک ها و خیرها واداشته و از بدی های گفتاری و رفتاری باز می دارد و به سوی کمال دنیوی و اخروی سوق می دهد. حیا ناشی از فطرت انسان و نشانه رشد اوست. پس انسان می تواند با حفظ و تقویت گوهرهای ارزشمند درونی و فطری خود را از رذایل و آلودگی ها حفظ و به فضایل عالیه اخلاقی مزّین نماید.

پنجم، پرورش عزت نفس

عزّت خواهی از گرایشات فطری انسان است و باعث می شود توانمندی های ارزشی وی افزایش یابد. احساس قدرت، موفقیت و ارزشمندی ناشی از عزّت طلبی زمینه حفظ کرامت را در ارتباطات خود با دیگران در اولویت قرار می دهد. احساس عزت زمینه فعالیت های تربیتی را فراهم می سازد که بتوانند انسان های کاملی باشند. عزت اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی مبتنی بر عزت روان شناختی و احساس ارزش مندی افراد مؤمن در خویشتن است از این رو در سبک زندگی اسلامی ابتدا باید احساس عزت نفس در افراد پرورش یابد تا به اصحاب انسان های کامل اسلامی پیوند بخورند.

خود ارزشمندی و دیگر ارزشمندی باعث حق پذیری و پایبندی به حق می شود و شخص ارزشمندی احکام الهی را درمی یابد و با درک هماهنگی عزت با ارزش های دینی و معنوی نسبت به قانون پروردگار احساس وظیفه شناسی می کند و به اموری مانند حفظ کرامت و برخورد عزتمندانه با آن ها پایبندی نشان می دهد.

ششم، آشنایی با حقوق خویش

یکی از موضوعات مهم که در کرامت انسانی نقش دارد، حق مالکیت است. قبل از اسلام بسیاری از ملت ها برای زن در مسائل اقتصادی و… مالکیتی قایل نبودند از این رو زنان از ارث محروم بودند. در روزگاری که برخی ملت ها برای زن حتی در غذا خوردن و زندگی کردن با شوهر حقی قائل نبودند و او را همچون حیوانات به شکل قرض، هبه، کرایه و معامله با دیگران دست به دست نموده و کرامت و شخصیتش را آلوده و خُرد می کردند، قرآن کریم این روش ظالمانه و افکار موهوم را محکوم کرد و زن را حتی در حقوق خانوادگی برابر با مردان دانست و فرمود «زنان لباس شما و شما لباس زنان هستید.»

حتی اسلام برای زن ها حقوق خانوادگی حتی بالاتر از مردان در نظر گرفته است که عبارتند از حق انتخاب همسر، حق مهریه، حق نفقه، حق رفتار انسانی و شایسته شوهر با زن و حق مسکن. حفاظت از کرامت زن وظیفه ای است که افراد با کرامت از عهده آن برمی آیند. پیامبر(ص) نیز می فرمایند «جز کسی که بهره ای از کرامت برده باشد زنان را احترام و اکرام نمی کند و به زنان اهانت نمی کند مگر انسان پست.»

اعطای حق مشارکت اجتماعی و سیاسی از دیگر اقداماتی است که در پرورش کرامت زنان می توان به آن اشاره کرد. در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعّال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد ولی نه به صورت یک شیء؛ نه او حق دارد خود را به چنین حدّی تنزّل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند.

تأثیر تربیتی حفاظت از کرامت زن در سبک زندگی اسلامی

مجموعه مؤلفه های ذکر شده زمینه ساز حفظ کرامت زن در زندگی است. آن مؤلفه ها به صورت حلقه های زنجیری مرتبط با هم ویژگی های روانی، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، معنوی و دینی را فراهم می سازند. بنابراین باید مجموعه این مؤلفه ها در افراد تقویت شود تا به تمام آثار منجر گردد.

نخست، شکل گیری شخصیت سالم

محافظت از کرامت به شکل گیری شخصیت سالم می انجامد. از منظر قرآن کریم انسان باید ظرفیت های کرامتی خود را برای اهداف عالیه تربیتی برخاسته از فطرت به فعلیت درآورد و شاکله ای سالم را برای خود بسازد و بر اساس شاکله سالم عمل کند، یعنی انتخاب ها، رفتارها، واکنش ها، دوستی ها و دشمنی ها و چگونگی ابراز عواطف از شخصیت سالم و هویت مطلوب وی سرچشمه بگیرد.

حفظ کرامت نفس و احساس ارزشمندی زن از سویی و جلوگیری از آلوده شدن در ورطه بدی ها و امور نفسانی از سوی دیگر سبب پرورش منش و شخصیت سالم زن می شود. نظام های تربیتی باید در سایه زنده ساختن این احساس و خودباوری و اعتماد به نفس در زن و با برخورداری از بلند نظری و احترام به وی در تعالی شخصیتش گام مؤثری بردارند.

دوم، تقویت دین داری

از جمله عواملی که سبب استحکام دین داری زن می شود حفظ کرامت است. کرامت و دینداری ارتباط متقابل دارند زیرا کرامت محور دین و دین محور کرامت است و ظهور ایمان از کارکردهای مهم کرامت نفس است و از آنجا که ایمان شاخص کرامت است نقش مؤثری در ایجاد و حفظ آن دارد. ایمان برای زن با کرامت محور و مفهومی گسترده در فطرت و ذات پاک انسانی است و با روح و نهاد او رابطه ای مستقیم دارد.

سوم، آراستگی به رفتار عزتمندانه در زندگی

ایجاد عزت مندی و جایگاه اجتماعی در گرو کرامت نفس است. از این رو حفظ کرامت شیوه کسب عزتمندی و پایگاه اجتماعی را به انسان آموزش می دهد. کرامت نفس برای زن جایگاه ویژه، حرمت و آبرو ایجاد می کند. از دیگر کارکردهای مهم کرامت نفس تأثیرگذاری در رفتارهای زندگی اجتماعی است. عزتمندی جامعه در سایه پرورش روح و کرامت نفس افراد آن جامعه است، عزت مردم باعث استقلال و پیشرفت جامعه و روح جهاد و دفاع می شود.

چهارم، کنترل خود از آلودگی های اخلاقی

حظ کرامت زن در ایجاد بینش عمیق اخلاقی وی مؤثر است؛ چرا که کرامت نفس پایه نظام های اخلاقی است. تأکید کرامت نفس بر ارزش مندی نفس و یادآوری جایگاه عالی انسان است. از مهم ترین موارد این تأثیرات اخلاقی می توان به دوری از عجب و غرور، ایجاد حس قدردانی و تشکر، بخشش و بزرگواری اشاره کرد.

از دیگر ویژگی های اهل کرامت مالکیت هوای نفس است چرا که او بر زبان، غضب و امیال خویش تسلط دارد. خوشخویی و خوش اخلاقی از آثار دیگر کرامت است. انسان کریم خوشخو و نرم است و در مقابل خواهش دیگران با قضاوت صحیح و نرم رفتار می کند.

پنجم، افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی

انسان به طور فطری موجودی اجتماعی است و این حقیقت خود را در دو چهره نشان می دهد؛ یکی این که هر فرد انسانی گرایش به جامعه پذیری دارد و می خواهد زندگی اجتماعی داشته باشد و زندگی بدون تعامل با دیگران برای وی دشوار است و دیگر این که هر فردی نسبت به دیگری احساس مسئولیت می کند و خود را در سرنوشت دیگران و دیگران را در سرنوشت خویش مؤثر می داند.

حفظ کرامت انسانی باعث تقویت جامعه پذیری آدمی و مسئولیت پذیری نسبت به همنوعان خود می شود. از این رو در آموزه های دینی که بر کرامت انسانی استوار است بر مسئولیت پذیری اجتماعی که یکی از مهم ترین و هدفمندترین بخش تربیت آدمی است تأکید شد.

آثار سودمندی که به برکت ارتباط با جامعه و اجتماع نصیب انسان می شود بی شک سبب ایجاد حس مسئولیت در برابر آنان خواهد شد و در این رهگذر کم ترین وظیفه انسان بازداشتن خویش از آزار رساندن به دیگران است. بنابراین فقط در سایه احساس مسئولیت در برابر جامعه است که رعایت حقوق دیگران معنا پیدا می کند. دیگر حوزه های مسئولیت انسان در رابطه با دیگران شامل همه روابط خانوادگی و خویشاوندی، همسایگان، طبقات محروم، مؤمنان، حکومت و حتی بشریت که به صورت گوناگونی چون حفظ کرامت، محبت، رعایت حقوق، اقامه قسط، همکاری و هدایت اجرا می شود.

نتیجه گیری

حفظ کرامت زن از مفاهیمی است که در فرهنگ اسلامی بر آن تأکید بسیار شده و از ارزش هایی است که باید مورد توجه خاص قرار گیرد چرا که شناخت دقیق آن و کشف رابطه اش با سایر عناصر تربیتی ضروری است که باید در یافتن شیوه هایی برای تحقق و گسترش آن تلاش شود.

این موضوع که انسان کریم حافظ شئونات انسان و نظام اجتماعی است و انسان لئیم بزرگترین آسیب برای اجتماع است کرامت را به نیازی ضروری در تربیت اجتماعی تبدیل می کند. کرامت مداری در روان شناسی با عنوان حرمت خود یا عزت نفس مطرح است که نیازی تربیتی است. بر این اساس برای ایجاد جامعه عزّتمند در مسیر تکامل باید در تربیت انسان های کریم و حفظ کرامت انسانی کوشا بود. حتی سیاستمداران نیز باید توجه خود را به این امر مبذول نمایند چرا که اجتماع انسانی نیاز به نظامی دارد که در آن انسان ها با حفظ حقوق دیگران و احترام به یکدیگر به سوی تکامل فردی و جمعی حرکت کنند.

انتهای پیام/