سرشت اخلاقی معرفت(سنجش نگرش‌ها، چشم‌انداز نگارش‌ها) منتشر شد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، تحلیل واقع‌نمایی باورها و معیار ارزش معرفتی آنها، رسالت دانش معرفت‌شناسی است؛ اما از آنجا که هر باوری، برآیند یک فرآیند و رفتار معرفتی است است، عرصه برای دانش اخلاق فراهم می‌شود تا این رفتار را ارزش‌گذاری کند.
از سوی دیگر داد و ستدها و مشابهت‌های فراوانی بین این دو دانش، به ویژه در ادبیات و مفاهیم مشاهده می شود. در نتیجه این مسئله رخ می‌نماید که سرشت معرفت تا چه اندازه از مؤلف‌ها و ارزش‌های اخلاقی متأثر است. رویکردهای گوناگونی درباره تحلیل اخلاقی معرفت پدید آمده که کاوش درباره رابطه این ادبیات اخلاقی با اخلاق رایج و نیز میزان ابتنای معرفت بر اخلاقیات را در پیش چشم پژوهشگر علوم معرفتی قرار می‌دهد.

اخلاق علم، اخلاق باور، معرفت‌شناسی فضیلت‌محور و تأثیر فضائل و رذایل اخلاقی بر معرفت، رویکردهایی است که درباره اخلاقی بودن فرآیند معرفت سخن می گویند. این پژوهش در پی محک زدن توفیق این رویکردها در اخلاقی کردن سرت معرفت و همچنین ترسیم افق پژوهش‌های پیش رو است.

کتاب «سرشت اخلاقی معرفت» در پی سنجش آن دسته از رویکردهای معرفتی است که از نظریات و ادبیات اخلاقی بهره می­‌گیرند. تشابه دو دانش معرفت­‌شناسی و اخلاق در ادبیات علمی و برخی اصطلاحات و همچنین مشابهت­‌های موضوعی، محتوایی، تبارشناختی و روش­‌شناحتی، زمینه­‌ساز بروز نظریاتی شده که به هر دو حوزه معرفتی تعلق خاطر دارند و با بهره­‌گیری از کلیدواژه­‌ها و روش­‌های اخلاقی، در پی حل معضلات و مسائل معرفت­‌شناختی هستند.
البته کاربرد معرفت ­شناسی در دیگر علوم ـ ازجمله اخلاق ـ رایج است؛ اما کاربرد اخلاق در معرفت­‌شناسی، مسئله­‌ای جدیدتر و جذاب­تر است. در کنار این تشابه محتوایی و ساختاری دو دانش، بی­‌مبالاتی انسان­‌ها در گزینش و داوری عقاید و باورهای خود و گاه جدی نگرفتن قرائن و شواهد مخالف، نشان می­‌دهد قبح یا نیکویی در باورها، به­‌اندازه رفتارها نیست.
از این­‌رو برخی از معرفت­‌شناسان، از جایگاه و کارکرد اخلاق در زندگی انسان­‌ها برای التزام بیشتر آنها به مباحث معرفتی استفاده کرده­‌اند؛ هرچند برخی با تحذیر از عواقب این کار، ساحت معرفت­‌شناسی را تعیین سازوکار برای کشف واقع دانسته­‌اند و اخلاق را که بنیانی انگیزشی و عاطفی دارد، فاقد صلاحیت برای داوری و نظریه­‌پردازی در این عرصه مهم پنداشته­‌اند.

مهمترین رویکردها در بهره­‌گیری از اخلاقیات و ادبیات اخلاقی در ساحت معرفت­‌شناسی عبارتند از:

۱٫ اخلاق علم؛ بر اثر بروز برخی چالش­‌های اخلاقی و اجتماعی در فرآیند علم، اندیشمندان درصدد تدوین منشوری برای اخلاقیاتی در باب علم، از مراحل مشاهده پدیده­‌ها تا انتشار نتایج علمی برآمده­‌اند. این اخلاقیات اغلب ناظر به مقام گردآوری و داوری است و محقق باید در این فرآیند علم­‌آموزی به این امور ملتزم باشد.

۲٫ اخلاق باور؛ در این رویکرد، از اخلاقیاتی سخن گفته می­‌شود که در مسیر اکتساب باور، بر عامل معرفتی حاکم است و اینکه او باید به بایسته­‌های معرفتی احترام بگذارد. در نتیجه تخلف از این بایسته­‌ها تخلفی اخلاقی هم هست و باورهای بدون پشتوانه، غیراخلاقی هستند و نباید به­‌لحاظ اخلاقی به چنین باورهایی ملتزم شد.

۳٫ معرفت­‌شناسی فضیلت­‌محور؛ براساس این رویکرد، معرفت محصول کارکرد فضایل فکری و معرفتی است و در هر موقعیت معرفتی باید فضیلت مرتبط با آن را به کار گرفت و نتیجه چنین سازوکاری، نیل عامل معرفتی به صدق است. از سوی دیگر، براساس نگاه غالب در این رویکرد معرفت­‌شناسانه، فضایل فکری دارای سرشتی اخلاقی هستند و درنتیجه چنین نگاهی، معرفت درحقیقت محصول کارکرد فضایل اخلاقی خواهد بود.

۴٫ تأثیرانگاری فضایل و رذایل اخلاقی بر معرفت؛ در این رویکرد با حکم به تداخل ساحات گوناگون انسان و متأثر بودن عقلانیت نظری از عقلانیت عملی و اثرگذاری اخلاق بر حوزه­‌های شناختی، کسب معرفت در گرو داشتن فضایل اخلاقی و دوری از رذایل اخلاقی است و این امور علاوه بر کارکرد خاص خود در زمینه رفتاری و عملی، با سازوکارهای معرفتی انسان نیز مرتبط­‌‌ اند و معرفت، متأثر از مؤلفه­‌های اخلاقی است.

کتاب حاضر، حاوی گزارشی از این آرا و اندیشه­ها و بیان مهم­‌ترین قوت­ها و ضعف­های آنهاست. در فصل آخر نیز تلاش شده با نگاهی نو به مسئله، از دریچه­‌های معناشناختی، معرفت­‌شناختی، هستی­‌شناختی، روان­‌شناختی، جامعه­‌شناختی و دین­‌شناختی به آن نگریسته شود.

سرشت اخلاقی معرفت (سنجش نگرش‌ها، چشم انداز نگارش‌ها) تألیف غلامحسین جوادپور به همت انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در ۳۳۴ صفحه به بهای ۱۹۰۰۰ تومان منتشر و در سی و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران عرضه شده است.

انتهای پیام/