برخی اخلاق را به فقه تقلیل می‌دهند

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از مهر، نشست برزخ اخلاق ورزی در ایران معاصر با حضور حجت الاسلام سید حسن اسلامی در خانه اخلاق پژوهان برگزار شد.

حجت الاسلام اسلامی در ابتدای این نشست گفت: پرداختن به مسایل اخلاق و علم الاخلاق در کشور ما با چه مشکلاتی مواجه است. در سند چشم انداز ۱۴۰۴ این مساله ذکر شده که جامعه ی ما باید جامعه ای اخلاقی باشد. مسئولان و عالمان دینی و … درباره مسایل اخلاقی سخن های فراوانی گفته و می گویند. همین که علما و فقهای ما به اخلاق تاکید دارند نشان از به رسمیت شناخته شدن اهمیت اخلاق در جامعه ی ماست. اینها نشان دهنده ی این است که در جامعه ی ما اتفاقاتی رخ داده که اخلاق اهمیت پیدا کرده است.

وی افزود: اما مشکلی که در این بین وجود دارد این است که فعالیت های اخلاق ورزانه در یک وضعیت برزخی است و هیچ چیز در آن تعریف شده نیست. دانشجویی که وارد رشته ی اخلاق می شود نمی داند باید در آینده چه کاری کند؟ مخاطب او کیست و…؟

وی ادامه داد: اولین نکته ای که نشان دهنده ی برزخی بودن اخلاق ورزی است آن است که با افرادی مواجهیم که برای اخلاق موضوعیتی قائل نیستند. در همایشی در زنجان یکی از اساتید بنام دانشگاه تهران در مصاحبه ای اشاره می کند که عدم طرح اخلاق فقط مربط به شیخ اشراق نیست، دیگر فیلسوفان هم به یک معنا درباره اخلاق بحث نکرده اند اما سول این است که شما اخلاق اسلامی را چه می دانید، اگر منظورتان عقل باشد که همه اخلاق دارند، اما اگر تزکیه و مانند آن باشند که دیگر اخلاق نمی شود.

اسلامی اظهار داشت: این سخن از زبان کسی است که استاد فلسفه اسلامی است. تا وقتی که این نگاه در میان نخبگان و حتی نخبگان علمی و فلسفی جامعه وجود دارد این وضع برزخی در جامعه ی ما وجود خواهد داشت.

وی گفت: دومین نشانه برزخی بودن اخلاق ورزی در جامعه معاصر این است که برخی سعی دارند اخلاق را به فقه فرو بکاهند. اخیرا ما شاهد گرایش ها و نگرش هایی هستیم که اخلاق باید در نهایت تابع فقه باشد. اگر ما بخواهیم اخلاق ورزی کنیم باید این رشته را رشته ای مجزا لحاظ کنیم، نه رشته ای که ذیل فقه قرار دارد. در حالی که هستند کسانی که اخلاق را به فقه فرو می کاهند.

وی افزود: مثلا سید احمد خاتمی در کتاب تاثیر اخلاق بر اجتهاد می گوید که در مقام تعارض من معتقدم تقدم با فقه است و اخلاق باید خودش را با فقه تطبیق دهد]…[ . پس در فقه و اخلاق اسلامی، اخلاق تابع فقه است. اما آیا واقعا اینگونه است؟

حجت الاسلام اسلامی گفت: سومین معضلی که در جامعه ی ما وجود دارد این است که برخی می خواهند اخلاق را به عرفان سوق دهند و آن را عرفانی کنند. به تعبیر دیگر اخلاق را قربانی عرفان کنند. نباید اخلاق را با عرفان یکی گرفت. اینها می توانند با هم داد و ستد داشته باشند اما نباید یکی از آنها را به دیگری تحویل برد. تا وقتی این نگاه باشد نمی توان کارهای قابل توجه و تاثیر گذاری در حوزه اخلاق کرد.

وی ادامه داد: چهارمین مشکلی که در اخلاق ورزی با آن مواجهیم آن است که برخی درباب اخلاق به شکاکیت می رسند. درست است که هر متنی تفسیر های متفاوتی دارد، اما هیچ متنی هم نیست که تفسیر های بی نهایتی بتوان از آن داشت. وقتی به اخلاق می رسیم اخلاق را شخصی تصور کرده و با به میان کشیدن تفسیر های متفاوت از اخلاق آن را نسبی کرده و به سمت شکاکیت سوق می دهند.

وی تصریح کرد: پنجمین نشانه ی برزخی بودن اخلاق این است که برخی اخلاق را مساله ای شخصی می کنند. در حال حاضر توقعی از اخلاق ورزان و متخصصین اخلاق وجود دارد که آنها الگوی اخلاقی بوده و خطای اخلاقی از آنها سر نزند. باید بین متخصص اخلاق که بحث نظری می کند در باب اخلاق و عالم و عامل به اخلاق تفکیک کرد. نباید از متخصص اخلاق توقع یک عالم اخلاقی را داشت.

اسلامی گفت: ششمین مشکل این است که برخی از اخلاقی بودن توقع دارند که فرد مورد نظر مانند یک قدیس اخلاقی باشد. اینها منطق صفر و یکی دارند و نه منطق فازی. نگاه آنها به اخلاق نگاه همه یا هیچ است. مشکل دیگر این است که از متخصص اخلاق توقع هست که در مورد هر موضوعی که حیثی اخلاقی داشته باشد اعلام نظر کند. در کنار این مساله این مشکل وجود دارد که همواره این سوال از شما پرسیده می شود که آیا این مساله ای که شما به آن توجه و تاکید دارید مساله ی اصلی حال حاضر جامعه ی ماست؟ آیا موضوعی مهم تر از این موضوع برای بررسی اخلاق نیافتید؟ هرکسی متناسب با تجربه خودش میخواهد دغدغه های خود را به شما القا کند که این خوب نیست.

این کارشناس دینی افزود: یکی دیگر از نشانه های برزخی بودن اخلاق ورزی تلقی های عجیب و غریب در باب اخلاق است. یکی از این تلقی ها تلقی خاکشیری مزاجی است. یعنی از انسان اخلاقی توقع می رود که با هیچ کسی مجادله ای نکند و خیلی آرام و ساکت و … با مسایل برخورد کند. برای برخی اخلاقی بودن معادل با آرام بودن و ساکت بودن و رخوت و خاکشیر مزاجی بودن و … است. همین که از این حال خارج شوید شما را متهم به بی اخلاقی می کنند.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات اخلاق ورزی در جامعه ی ما ورود غیر متخصصین اخلاقی به حوزه ی اخلاق است. نه اینکه شرط صحبت در باب اخلاق تحصیلات آکادمیک باشد. کسانی که با مبانی اخلاق آشنایی داشته و آنها را به رسمیت بشناسند می توانند در باب اخلاق سخن بگویند. ما شاهد هستیم که برخی با نگاه هایی نا اخلاقی، فرضا حقوقی یا جامعه شناختی، در باب اخلاق مقاله می نویسند. نه اینکه بین اخلاق و حقوق ارتباط و داد و ستدی نباشد، اما نمی توان با چشم انداز هایی نااخلاقی در باب اخلاق نظر علمی داد.

اسلامی در پایان تصریح کرد: نکته ی دیگر این است که اخلاق پژوهی ما در دوران فعلی در ارتباط با سایر اخلاق پژوهان نیست. ما در جزایری پراکنده اخلاق ورزی می کنیم. هر کسی کار خود را می کند و توجهی به فعالیت های علمی دیگران که در باب آن موضوع اعلام نظر علمی کرده اند ندارد. نوشته های علمی آنگونه که باید مطالعه و نقد نمی شود و هرکس به دنبال کار خویش است.

انتهای پیام/